Ցինկ

1. Zn-Ցինկ
2. Z=30, միջուկի լիցք +30
3. Ar(Zn)=65
4. m_o=30*1,66*10^-27կգ=49,8*10^-27կգ
5. 4 պարբերություն, II խումբ, երկրորդական ենթախումբ
6. 65p, 35n, 65e
7. 4 շերտ՝ 2, 8, 18, 2
8. Մետաղ է
9. ՕԱ՝ 0, +2
10. ⁶⁴Zn, ⁶⁶Zn, ⁶⁷Zn, ⁶⁸Zn, ⁷⁰Zn
11. հավաքել տեղեկություններ այդ տարրի մասին՝տարածվածությունը,հատկությունները,որ նյութերի բաղադրության մեջ է մտնում այդ տարրը,այդ նյութերի կիրառումը:

Ցինկի տարածվածություն

Ցինկը տարածվածությամբ 23-րդ տարրն է, պարունակությունը երկրակեղևում՝ 8,3-10⁻³ զանգվածային %։ Հայտնի են ցինկի 66 միներալները, որոնցից կարևորներն են՝ սֆալերիտը, ցինկիտը, վիլլեմիտը, կալամինը և այլն: Ցինկը Երկրի վրա ջրի (հատկապես տաք) հետ տեղաշարժվող տարր է։

Ցինկի հատկությունները

Մասնակցում է շնչառական, սպիտակուցային փոխանակության ֆերմենտային պրոցեսներին, պտղի կմախքի ձևավորմանը, ակտիվացնում է սեռական գեղձերի աշխատանքը։ Ցինկը էական դեր է խաղում ԴՆԹ-ի համապատասխան մասերում:

Որ նյութերի բաղադրության մեջ է մտնում Ցինկը

Նյութի անվան.	Ագրեգ.վիճակը	գույնը	հոտը	համը	Խտու-թյունը գ/մլ ρ	Լուծ.ջրում	tհալմ.tեռմ.	Ջերմա-Էլեկտրա-հաղորդակց.	Պլաստ.
ZnCl2	Պինդ	Անգույն	—	—	2900 կգ/մ³	+	tհալմ.՝ 322 °C, tեռմ.՝ 722 °C
ZnO	Պինդ	անգույն	—	—	5700 կգ/մ3	—	tհալմ.՝  1975°C, tեռմ.՝ 2360 °C	54 Վտ/m*k

1. Ti-տիտան
2. Z=22, միջուկի լիցքը +22
3. Ar(Ti)=48
4. m_o=48*1,66*10^-27կգ=79,68*10^-27կգ
5. 4 պարբերություն, IV խումբ, երկրորդական ենթախումբ
6. 22p, 26n, 22e
7. 4 շերտ՝ 2, 8, 10, 2
8. Մետաղ է
9. ՕԱ՝ 0, +2
10. ⁴⁶Ti, ⁴⁷Ti, ⁴⁸Ti, ⁴⁹Ti, ⁵⁰Ti
    
    Տնային աշխատանք

Համար 25, Համար 53, Համար 14, Համար 38

1. Mn-Մանգան
2. Z=25, միջուկի լիցքը +25
3. Ar(Mn)=55
4. m_o=55*1,66*10^-27կգ=91,3*10^-27կգ
5. 4 պարբերություն, VII խումբ, երկրորդական ենթախումբ
6. 25p, 30n, 25e
7. 4 շերտ` 2, 8, 13, 2
8. Մետաղ է
9. ՕԱ՝ 0, +1
10. ⁵⁵Mn, ⁵⁴Mn(T_1/2= 2,9 օր), ⁵⁴Mn (T_1/2= 2,576 ժամ)

Բնութագրեք  հետևյալ  տարրերը` ջրածին;  ածխածին;   նատրիում;  ազոտ;  մագնեզիում;  թթվածին;  ալյումին; ֆոսֆոր տարրերը.

Բնութագրում եմ ջրածինը

1. H
2. 1, +1
3. Ar(H)=1
4. m_o=1 ^_* 1,66 ^_* 10^–27կգ=1,66 ^_* 10^-27կգ
5. 1 պարբերություն, VII խումբ, գլխավոր ենթախումբ
6. 1p, 1e
7. 1շերտ՝ 1
8. Ոչ մետաղ է
9. ՕԱ՝ 0, -1

Բնութագրում եմ ածխածինը

1. C
2. 6, +6
3. Ar(C)=12
4. m_o=12 ^_* 1,66 ^_* 10^–27 կգ=2 ^_* 10^-26կգ
5. 2 պարբերություն, IV խումբ, գլխավոր ենթախումբ
6. 6p,6n,6e
7. 2 շերտ՝ 2, 4
8. Ոչ մետաղ է
9. ՕԱ՝ 4,-4

Բնութագրում եմ ազոտը

1. N
2. 7, +7
3. Ar(N)=14
4. m_o=14 ^_* 1,66 ^_* 10^–27կգ=23,24 ^_* 10^-27կգ
5. 2 պարբերություն, V խումբ, գլխավոր ենթախումբ
6. 7p, 7n, 7e
7. 2 շերտ` 2, 5
8. Ոչ մետաղ է
9. ՕԱ՝ 0, -3

Բնութագրում եմ մագնեզիումը

1. Mg
2. 12, +12
3. Ar(Mg)=24
4. m_o=24 ^_* 1,66 ^_* 10^–27կգ=39,84 ^_* 10^-27կգ
5. 3 պարբերություն, II խումբ, գլխավոր ենթախումբ
6. 12p, 12n, 12e
7. 3 շերտ` 2, 8, 2
8. Մետաղ է
9. ՕԱ՝ 0,+2

Բնութագրում եմ թթվածինը

1. O
2. 8, +8
3. Ar(O)=16
4. m_o=16 ^_* 1,66 ^_* 10^–27կգ=26,56 ^_* 10^-27կգ
5. 2 պարբերություն, VI խումբ, գլխավոր ենթախումբ
6. 8p, 8n, 8e
7. 2 շերտ` 2, 6
8. Ոչ մետաղ է
9. ՕԱ՝ 0, -2

Բնութագրում եմ ալյումինը

1. Al
2. 13, +13
3. Ar(Al)=27
4. m_o=13 ^_* 1,66 ^_* 10^–27կգ=21,58 ^_* 10^-27կգ
5. 3 պարբերություն, III խումբ, գլխավոր ենթախումբ
6. 13p, 14n, 13e
7. 3 շերտ` 2, 8, 3
8. Մետաղ է
9. ՕԱ՝ 0, +3

Բնութագրում եմ ֆոսֆորը

1. P
2. 15, +15
3. Ar(P)=31
4. m_o=15 ^_* 1,66 ^_* 10^–27կգ=24,9 ^_* 10^-27կգ
5. 3 պարբերություն, V խումբ, գլխավոր ենթախումբ
6. 15p, 16n, 15e
7. 3 շերտ` 2, 8, 5
8. Ոչ մետաղ է
9. ՕԱ՝ 0, -3

Բնութագրում ենք Նատրիումը:

1. Na
2. 11, +11
3. Ar(Na)=23
4. m_o=23*1,66*10^-27կգ=38,18*10^-27կգ=3,818*10^-23գ
5. 3 պարբերություն, I խումբ, գլխավոր ենթախումբ
6. (11p, 12n) 11 e
7. 3 շերտ` 2, 8, 1
8. Մետաղ է
9. ՕԱ՝ 0, +1
10. Իզոտոպները դրանք նույն ատոմի տարատեսակներն են, որոնք ունեն նույն միջուկի լիցքը, բայց տարբեր տարբեր հարաբերական ատոմային զանգվածների, այսինքն նույն էլեկտրոնների թիվ:

Ատոմի էլեկտրոնային թաղանթիկ Սովորել`էջ-105-112,վարժ`112-113

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Առավելագույնը քանի՞ էլեկտրոնի կարող է «տեղ տրամադրել» ատոմի չորրորդ էներգիական մակարդակը:

2*4²=32

2. Հետևյալ մեծություններից որի՞ հետ է համընկնում հիմնական վիճակում գտնվող քիմիական տարրի ատոմի էներգիական մակարդակների թիվը.

ա) կարգաթիվ
բ) խմբի համարին
գ) պարբերության համարին
դ) հարաբերական ատոմային զանգվածին

3. Հետևյալ պնդումներից ո՞րն է ճիշտ.

1) ատոմի էլեկտրոնային թաղանթն առաջացնում են ատոմում առկա բոլոր էլեկտրոնները.
2) միջուկին առավել մոտ գտնվող էլեկտրոնային շերտն անվանվում է արտաքին:

ա) երկու պնդումներն էլ ճիշտ են
բ) երկու պնդումներն էլ սխալ են
գ) ճիշտ է միայն առաջինը
դ) ճիշտ է միայն երկրորդը

4. Ո՞ր բառակապակցություններն են բաց թողած:

Արտաքին ազդեցության բացակայության դեպքում էլեկտրոններն ըստ էներգիական մակարդակների բաշխվում են այնպես, որ ատոմի գումարային էներգիան նվազագույնն է: Ատոմի նման վիճակն անվանվում է հիմնական վիճակ:

5. Քիմիական ո՞ր տարրի ատոմին է համապատասխանում հետևյալ էլեկտրոնային ուրվագիրը.

ա) բերիլիում
բ) բոր
գ) ածխածին
դ) ազոտ

6. Հաստատե՛ք կամ ժխտե՛ք (չգիտեմը նույնպես տարբերակ է) պարբերական համակարգի 31 զանգվածային թվով 15-րդ տարրի վերաբերյալ հետևյալ պնդումները.

1) քիմիական նշանն է P
2) ատոմի միջուկի լիցքն է +15
3) միջուկում նեյտրոնների թիվն է 15
4) միջուկում պրոտոնների թիվն է 15
5) արտաքին էներգիական մակարդակում էլեկտրոնների թիվն է 6
6) օժտված է մետաղական հատկություններով

Պարբերության համարը ցույց է տալիս էլեկտրոնային շերտերի (էներգետիկ մակարդակների, էլետրոնային ամպերի) թիվը: Էլեկտրոնային շերտերը, դա միջուկից տարածություններ են, որտեղ էլեկտրոնների գտնվելու հավանականությունը մեծ է:

N=2n²

N (մեծ N)-էլեկտրոնների թիվ, n (փոքրի n)-շերտի համար

Այն տարրերը, որոնք ունեն չավարտված շերտեր ձգտում են ավարտել իրենց շերտերը՝ կորցնելով կամ ընդունելով էլեկտրոններ: Եթե տարրը վերջին շերտում ունի չորսից քիչ էլեկտրոններ, ապա նա կորցնում է իր էլեկտրոնները և ցուցաբերում մետաղական հատկություններ: Այն տարրերը, որոնք ունեն չորսից շատ էլեկտրոններ ընդունելու են օակաս էլեկտրոնները և կունենան ոչ մետաղական հատկություններ: Իսկ եթե չորս է վերջին շերտում, տարրը կարող է կորցնել իր էլեկտրոնները կամ ձգել նոր էլեկտրոնների, ունենալ մետաղական կամ ոչ մետաղական հատկություններ: Պարբերություններում մետաղական հատկությունները թուլանում են, ուժեղանում են ոչ մետաղական հատկությունները:

Հարցեր և վարժություններ

1. Ո՞ր «հարկում» և ո՞ր «բնակարանում է ապրում» ածխածին տարրը:

Ածխածինը «ապրում է» 2-րդ հարկում և 6-րդ «բնակարանում»:

2. Ո՞ր տարրն է «ապրում» 20-րդ «բնակարանում»:

20-րդ «բնակարանում» ապրում է “Կալցիում” տարրը:

3.Պարզաբանե’ք (օրինակներով ու մեկնաբանություններով) պարբերություն, խումբ,գլխավոր ու երկրորդական ենթախմբեր, կարգաթիվ հասկացությունները:

Պարբերությունը, ըստ տարրերի ատոմների զանգվածների աճման կարգով դասավորված հորիզոնական շարքերն են:

Խումբը, պարբերական համակարգի տարրերի ուղղահայաց սյունակներն են, որում տարրերը դասավորված են, ըստ իրենց նմանություների:

Գլխավոր ենթախմբերում տարրերը լինում են և՛ մեծ և՛ փոքր պարբերություններից:

Երկրորդական ենթախմերում տարրերը լինում են միայն մեծ պարբերություններից:

4. Ո՞րն է հինգերորդ «ավելորդ» տարրը` Be, Sr, Zn, Mg, Ca:

Zn

5. Լրացրե’ք հետևյալ աղյուսակը.II խումբ

Գլխավոր  ենթախումբ	Երկրորդական  ենթախումբ
1. Be`բերիլիում
2. Mg՝ մագնեզիում
3. Sr՝ Ստրոնցիում
4. Ba՝ բարիում
5. Fr՝ ֆրանսիում	1. Zn` ցինկ
6. Ra՝ ռադիում	2. Cd՝ կադմիում
7. Ca՝ կալցիում	3. Hg՝ սնդիկ

6. Լրացրե’ք բաց թողած բառակապակցությունը. 

Քիմիական տարրերի առաջացրած պարզ նյութերի, ինչպես նաև միացությունների ձևերն ու հատկությունները պարբերական կախման մեջ են տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածների մեծությունից:

7. Համապատասխանեցրե’ք քիմիական տարրն իր խմբի համարին և ընտրե’ք ճիշտ համապատասխանություններ ներառած շարքը:

Տարրը	Խումբը
1) H	ա) IV
2) Be	բ) V
3) CI	գ) II
4) N	դ) I
	ե) VII

1) 1գ, 2դ, 3ե, 4ա

2) 1դ, 2ե, 3բ, 4դ

3) 1դ, 2գ, 3ե, 4բ

4) 1գ, 2բ, 3ա, 4բ

Սովորել`էջ 84-94 ,կատարել  վարժ էջ 86,91-94

Տարրի ատոմային զանգվածը

Պարբերական համակարգը ստեղծելուց նա նկատեց, որ տարրերի հատկությունները կրկնվում են: Այսինքն ատոմային զանգվածի մեծացման հետ տարրերի շարքում երևում էր հարկությունների պարբերություն:

 Cs₂O-օքսիդ

CsOH-հիդրօքսիդ

Ջրածնային միացության բանաձև-HI

Քիմիական տարրերի առաջացրած պարզ նյութերի, ինչպես նաև միացությունների ձևերն ու հատկությունները պարբերական կախման մեջ են այդ տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածների մեծությունից:

Ատոմը ունի միջուկ, որը կազմված է նեյտրոններից և պրոտոններից և էլեկտրոնային թաղանթ, որտեղ պտտվում են էլեկտրոնները:

C — ₆C(+6) 6e

Al — ₁₃Al(+13) 13e

Ar — ₁₈Ar(+18) 18e

Ag — ₄₇Ag(+47) 47e

6-Ածխածին, Պարբերություն-2, Խումբ-IV

12-Մագնեզիում, Պարբերություն-3, Խումբ-II

14-Սիլիցիում, Պարբերություն-3, Խումբ-IV

18-Արգոն, Պարբերություն-3, Խումբ-VIII

Si — ₁₄Si(+14) 14e

ω(H)=1,38%

ω(Se)=54,48%

ω(O)=44,14%

Ar(H)=1

Ar(Se)=79

Ar(O)=16

H_xSe_yO_z

x:y:z=1,38/1:54,48/79:44,14/16=1,38:0,69:2,75=2:1:4

H₂SeO₄

1. Զարգացնել սովորողների մոտ աշխատելու համացանցի հետ և կարողանաուլ ճիշտ տեղեկություններ վերցնել այնտեղից:
2. Ուսումնական՝կարողանալ այդ տեղեկությունների միջոցով ստանալ գիտելիքներ:

   Ընթացքը՝մեկ շաբաթ,գարնանային արձակութդների ընթացքում
     Հավաքել տանը,բակում աճող կամ համացանցից վերցնել սիրած բույսերի,ծաղիկների նկարներ,պատրաստել ֆոտոշարք և պատասխանել հետևյալ հարցերի՝

1. Ի՞նչ քիմիական նյութերով է պայմանավորված բույսերի,ծաղիկների գույները և ի՞նչ նշանակություն դրանք :

Բույսերի կանաչ գույնը պայմանավորված է քլորոֆիլով, այն նաև նպաստում է ֆոտոսինթեզին: Մանուշակագույն, կարմիր, վարդագույն, կապույտ գույները հիմնականում գալիս են գունանյութերից, որոնք գտնվում են ֆլավանոիդներ կոչվող քիմիական նյութերի դասի մեջ: Դա բույսերին ներկում է տարբեր գույներով: Նաև կան ուրիշ գունանյութեր՝ կարոտինոիդներ, որոնք հայտնաբերված են լոլիկի և գազարի մեջ, որոնք պլաստիդների մեջ ապահովում են կարմիր, դեղին, նարնջագույն գույները:

2. Ի՞նչ քիմիական նյութերով է պայմանավորված բույսերի,ծաղիկների հոտը և ի՞նչնշանակություն ունեն դրանք 

Ծաղկի հոտը, բույրը պայամանավորված է փոշոտման ժամանակ ծաղկման ներսում արտադրվող հորմոն էթիլեն քիմիական նյութով, որը դադարեցնում է մեթիլբենզոատը՝ հոտի համար պատասխանատու քիմիական նյութը: Սա խրախուսում է, որ փոշոտիչները ձգվեն դեպի այլ ծաղիկներ, որոնք դեռ բեղմնավորված չեն և շարունակում են գործընթացը:

Մանուշակ

Մանուշակագույն գույնը գալիս է գունանյութերից, որոնք գտնվում են ֆլավանոիդներ կոչվող քիմիական նյութերի դասի մեջ: Դա բույսերին ներկում է տարբեր գույներով: Բույսի կանաչ գույնը պայմանավորված է քլորոֆիլով, այն նաև նպաստում է ֆոտոսինթեզին:

1. Թվարկվածներից ո՞րը քիմիական երևույթ չէ.

1) լուցկու այրվելը

2) կաթի թթվելը

3) օդի հեղուկանալը

4) դինամիտի պայթելը

2. Արծաթե սկահակ բառակապակցության մեջ ո՞րն է նյութը և ո՞րը՝ մարմինը.

1) արծաթը մարմին է, սկահակը՝ նյութ

2) և՛ արծաթը, և՛ սկահակը նյութեր են

3) և՛ արծաթը, և՛ սկահակը նյութեր են

4) արծաթը նյութ է, սկահակը՝ մարմին

3. Ո՞ր պինդ նյութի մոլեկուլն է երկատոմ.

1) յոդ

2) նատրիումի նիտրատ

3) ֆոսֆոր

4) երկաթ

4. Ո՞ր շարք ներառված բոլոր նյութերն են բարդ.

1) ծծումբ ապակի քլոր

2) ֆոսֆոր աղ մարմար

3) օզոն կավահող սոդա

4) կավիճ սպիրտ մեթան

5. Թվարկվածներից ո՞րն է պարզ նյութ.

1) ածխածին

2) շմոլ գազ

3) աղաթթու

4) ածխաթթու գազ

6. Որքա՞ն է 1 ատոմ ծծմբի զանգվածը.

1) 16

2) 32

3) 5,312_^*10^-23

4) 1,66^_*10^-27

m₀(S)=32*1,66*10^-24=5,3x/2*10-23 գ

7. Ինչի՞ է հավասար երկաթի կոլչեդանի (FeS₂) հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը (Mr).

1) 240

2) 120

3) 64

4) 48

Mr(FeS₂)=Ar(Fe)+2Ar(S)=56+64=120

8. Որքա՞ն է ալյումինի օքսիդի 1 մոլեկուլի զանգվածը (գ).

1) 1,69*10^-22

2) 102

3) 1,66*10^-24

4) 204

Mr(Al₂O₃)=2Ar(Al)+3Ar(O)=54+48=102

m_o=102*1,66*10^-22=1,69*10^-22

9. Հետևյալ միացություններից որո՞ւմ է ծծմբի զանգվածային բաժինն ամենամեծը.

1) MgSO₄

2) CaSO₄

3) BaSO₄

4) SrSO₄

10. Կավճի և կերակրի աղի խառնուրդը կարելի է բաժանել.

1) մագնիսով

2) շիկացնելով

3) ջրով մշակելով

4) ջրով մշակելով, ապա ֆիլտրելով

11. Թվարկած պնդումներից որու՞մ թթվածինը չի հիշատակվում որպես պարզ նյութ.

1) անգույն գազ է

2) օքսիդների բաղադրամաս է

3) օդի բաղադրամաս է

4) նպաստում է այրմանը

12. H քիմիական նշանը ցույց է տալիս.

1) ջրածնի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը

2) ջրածնի մեկ ատոմը

3) ջրածնի մոլային զանգվածը

4) ջրածնի մեկ մոլեկուլը

13. Որքա՞ն է ջրի մեկ մոլեկուլի զանգվածը (գ).

1) 18

2) 6,02*10^-23

3) 2,99*10^-23

4) 0,018

2+16=18

14. Ինչո՞վ են թթվածնի ու ջրածնի մոլեկուլները միմյանց նման.

1) զանգվածով

2) որակական կազմով

3) հալման ջերմաստիճանով

4) ատոմների թվով

15. Ո՞րն է ճիշտ արտահայտություն.

1) ջրի ատոմ

2) ալմաստի մոլեկուլ

3) օդի մոլեկուլ

4) մեթանի մոլեկուլ

16. Նույն որակական բաղադրությունն ունեն հետևյալ նյութերը.

1) ածխածնի (CO₂) և սիլիցիումի (SiO₂) օքսիդներ

2) ջուր H₂O և ջրածնի պերօքսիդ (H₂O₂)

3) երկաթի սուլֆատ (FeSO₄) և մագնեզիումի կարբոնատ (MgCO₃)

4) կալցիումի կարբոնատ (CaCO₃) և պղնձի սուլֆատ (CuSO₄)

17. Ո՞ր պնդումներն են ճիշտ խառնուրդների վերաբերյալ.

ա) չունեն հաստատուն քանակական բաղադրություն

բ) միշտ անգույն են

գ) բաղադրամասերը կարելի է բաժանել ֆիզիկական եղանակներով

դ) կարող են գտնվել տարբեր ագրեգատային վիճակներում

ե) ունեն հաստատուն քանակական բաղադրություն.

1) ա, գ, դ

2) ա, բ, գ

3) գ, դ, ե

4) բ, դ, ե

18. Ի՞նչ փոփոխության են ենթարկվում մոլեկուլները ֆիզիկական երևույթների ընթացքում.

1) չեն փոփոխվում

2) քայքայվում են

3) կիսվում են

4) միանում են

19. Ո՞ր զույգ ներառված նյութերի հավասար զանգվածներն են պարունակում նույն թվով թթվածնի ատոմներ.

1) K₂O և CaO

2) CO₂ և SO₂

3) Fe(OH)₃ և Al₂O₃

4) MgO և NaOH

24+16(MgO)=40

23+16+1(NaOH)=40

20. Ո՞ր զույգում վերցված նյութերում է թթվածին տարրի զանգվածային բաժինը նույնը.

1) HNO₃ և HPO₃

2) H₃PO₄ և H₂SO₄

3) Al₂Օ₃ և CrO₃

4) Al₂O₃ և Cr₂O₃