Ինչ է ներքին էներգիան,որոնք են փոփոխման եղանակները

Մարմինը կազմող մասնիկների ջերմային շարժման կինետիկ և միմյանց հետ փոխազդեցության պոտենցիալ էներգիաների գումարը կոչվում է մարմնի ներքին էներգիա:

Մարմնի ներքին էներգիան կարելի է փոփոխել երկու եղանակով՝ կատարելով մեխանիկական աշխատանք և ջերմագաղորդմամբ։

1.Նկարագրել ջերմահաղորդականության երևույթը <<ցուցադրող>> փորձը:

Պղնձե ձողի երկայնքով մոմով ամրացնենք լուցկու մի քանի հատիկ: Ձողի մի ծայրը տաքացնենք (օրինակ՝ սպիրտայրոցի բոցով): Տաքանալու ընթացքում մոմն սկսում է հալվել, և լուցկու հատիկները հերթով պոկվում են ձողից: Սկզբում պոկվում են բոցին մոտ հատիյները, այնուհետև, մյուսները:

Լուցկու հատիկների հերթականորեն պոկվելը ձողից “ցուցադրում” է ջերմության հաղորդումը ձողի երկայնքով՝ նրա տաքացած ծայրից դեպի սառը մասերը: Բնական է ենթադրել, որ “ցուցադրված” ջերմահարդումը պայմանավորված է ձողի մոլեկուլների ջերմային շարժմամբ և փոխանզդեցությամբ:

2.Բացատրել,թե ինչպես է ջերմահաղորդումն իրականացվում մոլեկուլների քաոսային շարժմամբ և փոխազդեցությամբ:

3.Թվարկել լավ և վատ ջերմահաղորդիչ նյութեր

4.Ինչու էօդը վատ ջերմահաղորդիչ

5.Ինչ կիրառություններ ունեն վատ ջերմահաղորդիչները

6.Ջերմահաղորդման որ եղանակն են անվանում կոնվեկցիա

7.Որն է կոնվեկցիայի և ջերմահաղորդականության երևույթի հիմնական տարբերությունը:

8.Ինչպես է գոյանում ամպը:

9.Ինչպես է առաջանում քամին:

10.Ինչու են հեղուկները և գազերը տաքացնում ներքևից:

11.Հնարավոր է արդյոք կոնվեկցիան պինդ մարմիններում:Ինչու

12.Ջերմահաղորդման որ տեսակն են անվանում ճառագայթային ջերմափոխանակում:Բերել  օրինակներ:

13.Որ մարմինն է ավելի լավ կլանում ջերմային ջառագայթումը՝սև,թե սպիտակ:Բերել մի քանի օրինակներ:

Սովորել. Է.Ղազարյանի դասագրքից էջ115-ից մինչև էջ124

1.Մեխանիկական էներգիայի ի՞նչ տեսակներ գիտեք։Բերեք օրինակներ

Մեխանիկական էներգիան լինում է երկու տեսակի՝ կինետիկ և պոտենցիալ:

Օրինակ՝ գնացքում նստած ուղևորը գնացքի նկատմամբ ունի զրո կինետիկ էներգիա, բայց նրա կինետիկ էներգիան Երկրի նկատմամբ զրո չէ, այսինքն այն պոտենցիալ էներգիա է։

2․Ձևակերպիր էներգիայի պահպանման և փոխակերպման օրենքը

Դիմադրության և շփման ուժերի բացակայության պայմաններում մարմնի լրիվ մեխանիկական էներգիան պահպանվում է:

3․Ինչու՞ է գնդիկի հարվածից կապարե թիթեղի ջերմաստիճանը բարձրանում։

Գնդիկի և թիթեղի տաքացումը ցույց է տալիս, որ մեծացել է դրանց դրանց մոլեկուլների ջերմային շարժման միջին կինետիկ էներգիան:

4․Գնդի մեխանիկական էներգիան Ի՞նչ էներգիայի է փոխակերպվում սալին բախվելուց։

Գնի մեխանիկական էներգիան փոխակերպվեց գնդի և թիթեղի ներքին ներքին էներգիայի:

5․Ի՞նչ է մարմնի ներքին էներգիան։Ինչի՞ց է կախված այն։

Մարմնի մասնիկների ջերմային շարժման կինետիկէներգիաների և մասնիկների փոխազդեցության պոտենցիալ էներգիաների գումարն անվանում են մարմնի ներքին էներգիա:

6․Մարմի ներքին էներգիայի փոփոխման քանի՞եղանակ կա։Թվարկիր որոնք են դրանք։

Մարմնի ներքին էներգիայի փոփոխման երկու եղանակ կա: Առաջինը՝ մեխանիկական աշխատանք կատարելով, երկրորդը՝ ջերմահաղորդմամբ:

7․Ինչո՞վ են տարբերվում ջերմահաղորդման պրոցեսը և աշխատանքի կատարումը։

Ջերմահաղորդման պրոցեսը և աշխատանքի կատարումը տարբերվում են նրանով, որ ջերմահաղորդման պրոցեսը կատարվում է՝ առանց աշխատանք կատարելու:

8․Ի՞նչ է ջերմաքանակը։

Ջերմաքանակը մարմնի ներքին էներգիայի փոփոխությունն է ջերմահաղորդման պրոցեսում:

9․Ի՞նչ միավորներով է արտահայտվում ջերմաքանակը միավորների ՄՀ-ում։

Ջերմաքանակը արտահայտվում է ջոուլով:

10․Ո՞ր դեպքում է ավելի շատ ջերմաքանակ պահանջվում՝ նույն զանգվածի գո՞լ, թե՞ եռման ջուր ստանալու համար։

Ավելի շատ ջերմաքանակ պահանջվում է եռման ջուր ստանալու համար:

Գայանե Մխիթարյան՝ մաս I-ից էջ10-ից մինչև էջ 17

1. Մոլեկուլներ և նրանց շարժումը

Տարբերակ 1

I. Չի կարող: Կաթիլը կտարածվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ շերտի հաստությունը չի հավասարվել յուղի ամենափոքր մասնիկների չափերին

Պատ.՝ 2:

II. Փոքրագույն մասնիկները, որոնցից կազմված են տարբեր նյութերը, կոչվում են մոլեկուլներ:

Պատ.՝ 2:

III. Նյութի փոքրագույն մանիկների բաղկացուցիչ մասերը կոչվում են ատոմներ:

Պատ.՝ 1:

IV. Դիֆուզիա տեղի է ունենում պինդ մարմիններում, հեղուկներում, գազերում:

Պատ.՝ 4:

V. Մոլեկուլների շարժման արագությունը մեծանում է, և դիֆուզիան արագ է կատարվում:

Պատ.՝ 3:

VI. Գոյություն ունի փոխադարձ ձգողություն և վանողություն

Պատ.՝ 1:

Տարբերակ 2

I. Իրարից չեն տարբերվում

Պատ.՝ 1:

II. Տարբերվում են միմյանցից

Պատ.՝ 2:

III. Նյութերի ինքնուրույն (առանց արտաքին ազդեցությունների) միմյանց խառնվելը

Պատ.՝ 3:

IV. Բոլոր նյութերի մոլեկուլները անընդհատ շարժվում են

Պատ.՝ 2:

V. Դիֆուզիա

Պատ.՝ 1:

VI. Մեծանում են երկու նյութերի մոլեկուլների շարժման արագությունները, և դիֆուզիան արագ է ընթանում

Պատ.՝ 2:

Տարբերակ 3

I. Մեծանում է

Պատ.՝ 2:

II. Կազմված են առանձին մասնիկներից

Պատ.՝ 1:

III. Մեծանում են

Պատ.՝ 2:

IV. Ինչքան ջերմաստիճանը բարձր է, այնքան դիֆուզիան արագ է ընթանում

Պատ.՝ 1:

V. Տաք ջրում արագությունն ավելի մեծ է, քան սառը ջրում

Պատ.՝ 3:

VI. Իրար շատ մոտենալու դեպքում միմյանց վանում են

Պատ.՝ 3:

Տարբերակ 4

I. Ջրի մանիկների միջև կան միջմոլեկուլային տարածքներ, որտեղ էլ տեղավորվում են սպիրտի մասնիկները:

Պատ.՝ 3:

II. Երկու ատոմ թթվածնից

Պատ.՝ 3:

III. Երկու ատոմ ջրածնից

Պատ.՝ 4:

IV. Երկու ատոմ ջրածնից և մեկ ատոմ թթվածնից

Պատ.՝ 1:

V. Գազերում

Պատ.՝ 4:

VI. Ամռանը ավելի արագ, քան ձմռանը

Պատ.՝ 2:

2. Նյութի երեք վիճակը

Տարբերակ 1

I. Մոլեկուլները դասավորված են կանոնավոր և տատանվում են հավասարակշռության դիրքի շուրջը

Պատ.՝ 3:

II. Ունեն որոշակի ծավալ, ընդունում են անոթի ձևը, քիչ են սեղմվում

Պատ.՝ 1, 3, 4:

III. Կմեծանա երկու անգամ

Պատ.՝ 1:

IV. Գազ

Պատ.՝ 1:

V. Միայն պինդ վիճակում

Պատ.՝ 1:

Տարբերակ 2

I. Մոլեկուլները դասավորված են կանոնավոր և տատանվում են իրենց դիրքերի շուրջը

Պատ.՝ 3:

II. Գրավում են իրենց հատկացված ողջ ծավալը, հեշտ են սեղմվում, չունեն սեփական ձև

Պատ.՝ 1, 4, 5:

III. Չի փոխվի

Պատ.՝ 3:

IV. Պինդ մարմին

Պատ.՝ 3:

V. Բոլոր երեք վիճակներում

Պատ.՝ 4:

Տարբերակ 3

I. Մոլեկուլները դասավորված են մոլեկուլի չափերը մի քանի անգամ գերազանցող հեռավորությունների վրա և շարժվում են անկանոն

Պատ.՝ 2:

II. Դժվար են փոխում ձևը, պահպանում են իրենց ձևը, դժվար են սեղմվում

Պատ.՝ 1, 3, 5

III. Կմեծանա 2 անգամ

Պատ.՝ 1:

IV. Այդպիսի նյութ գոյություն չունի

Պատ.՝ 4:

V. Միայն հեղուկ վիճակում

Պատ.՝ 2:

Տարբերակ 4

I. Մոլեկուլները շարժվում են անկանոն

Պատ.՝ 3:

II. Ունեն որոշակի ծավալ, քիչ են սեղմվում

Պատ.՝ 1, 4:

III. Չի փոփոխվի

Պատ.՝ 3:

IV. Պինդ մարմին

Պատ.՝ 3:

V. Բոլոր երեք վիճակներում

Պատ.՝ 4:

 Սովորել. Է.Ղազարյանի դասագրքից էջ98-ից մինչև էջ114

1.Ինչի՞ց են բաղկացած ֆիզիկական մարմինները

Ֆիզիկական մարմինները բաղկացած են մեկ կամ մի քանի նյութից:

2.Ինչպիսի՞ կառուցվածք ունի նյութը

Նյութը կազմված է առանձին, շատ փոքր մասնիկներից, որոնց միջև ազատ տարածություններ կան:

3.Ինչպե՞ս են անվանում նյութի մասնիկները

Նյութի մասնիկներն անվանում են ատոմներ:

4.Ո՞ր նյութն են անվանում տարր 

Միևնույն տեսակի ատոմներից բաղկացած նյութն անվանում են տարր:

5.Ի՞նչ է մոլեկուլը

Ատոմները, միավորվելով, ստեղծում են կայուն բաղադրությամբ նոր մասնիկներ՝ բաղկացած երկու կամ ավելի ատոմից։ Այդ մասնիկներն անվանում են մոլեկուլներ։

6.ի՞նչ է դիֆուզիան

Նյութերի ինքնաբերական խառնման երևույթը կոչվում է դիֆուզիա։

7.Ինչպե՞ս է ընթանում դիֆուզիան գազերում, հեղուկներում և պինդ մարմիններում

Գազերում դիֆուզիան ընթանում է շատ ավելի արագ, քան հեղուկներում։ Պինդ մարմիններում այն ընթանում է ավելի դանդաղ, քան հեղուկներում։

8.Ինչպե՞ս է ջերմաստիճանի փոփոխությունը ազդում դիֆուզիայի արագության վրա:

Ջերմաստիճանը բարձրացնելիս դիֆուզիայի երևույթն ընդանում է ավելի արագ:

Դասարանում քննարկվող հարցեր.

1.Որ ալիքներն են կոչվում պարբերական

Պարբերական ալիքներ են կոչվում՝ միջավայրի մասնիկների շարժումը, երբ այդ միջավայրով ալիք է տարածվում, կրկնվում է բազմիցս։

2.Ինչպես է առաջանում և տարածվում սեղմման դեֆորմացիայի ալիքը

Օրինակ՝ դուռը կտրուկ բացելիս դռանը հարող օդի շերտը կսեղմվի: Քանի որ օդն օժտված է առաձգականությամբ, ապա սեղմված օդը կընդարձակվի և կսեղմի հարևան օդի շերտերը, որոնք կհասնեն, օրինակ՝ վարագույրին և այն կտատանվի: Այս պրոցեսը կոչվում է սեղմման դեֆորմացիայի ալիք:

3.Որ ալիքն են անվանում մենավոր:

Որևէ տեղամասով սեղմման դեֆորմացիայի ալիքն անցնելուց հետո այդ տեղամասի մասնիկների շարժումը դադարում է: Այդպիսի ալիքը կոչվում է մենավոր ալիք:

4.Ինչպես կարելի է ցուցադրել երկար պարանի երկայնքով  <<վազող>> մենավոր ալիքը

Պարանի մի ծայրն ամրացնենք մի որևէ անշարժ առարկայի, իսկ մյուս ծայրից ուժեղ ձգենք: Այնուհետև ձեռքով պարանի այդ ծայրը կտրուկ մի կողմ տանենք և հետ բերենք։ Կտեսնենք, թե ինչպես են աստիճանաբար դեպի այդ նույն կողմ սկսում տեղաշարժվել նաև պարանի մնացած մասերը։

5.Ինչ հատկանիշ է բնորոշ բոլոր մեխանիկական ալիքներին

Երբ որոշակի միջավայրով տարածվում է դեֆորմացիայի ալիք, միջավայրի «հանդարտ» վիճակը «խանգարվում» է։

6.Բացատրել թե ինչպես է գոյանում առաձգական ալիքը

Դեֆորմացիայի տեղափոխում հնարավոր է, եթե միջավայրն առաձգական է։ Այդ պատճառով էլ առաձգական միջավայրում տարածվող ալիքները կոչվում են առաձգական ալիքներ։

7Որ ալիքներն են կոչվում լայնական:Բերել լայնական ալիքների օրինակներ

Եթե միջավայրի մասնիկները տատանվում են այնպիսի ուղղություններով, որոնք ուղղահայաց են դեֆորմացիայի տարածման ուղղությանը, ապա ալիքը կոչվում է լայնական։
Օրինակ՝ պարանի երկայնքով <<վազող>> ալիքը:

8.Որ ալիքներն են կոչվում երկայնական :Բերել օրինակներ:

Եթե միջավայրի մասնիկները տատանվում են այնպիսի ուղղություններով, որոնք համընկնում են դեֆորմացիայի տարածման ուղղությանը, ապա ալիքը կոչվում է երկայնական։
Օրինակ՝ օդում կամ պողպատե ձողում տարածվող սեղմման դեֆորմացիայի ալիքները:

9.Ինչպիսի տատանումներ են կատարում միջավայրի մասնիկները,երբ այդ միջավայրով առաձգական ալիք է տարածվում:

Երբ միջավայրով առաձգական ալիք է տարածվում, մասնիկները կատարում են հարկադրական տատանումներ:

10.Որ երևույթներն են հաստատում,որ ալիքը տարածվում է վերջավոր արագությամբ:

Յուրաքանչյուր մեխանիկական ալիք տարածվում է վերջավոր արագությամբ: Դա հաստատում է պարանի երկայնքով «վազող» մենավոր ալիքով օրինակը։

11.Մաթեմատիկորեն ինչպես է սահմանվում ալիքի տարածման արագությունը

v = x₂ — x₁ / t₂ — t₁

12.Ինչ է պարբերական ալիքի երկարություն:

Ալիքի երկարություն է կոչվում մեկ պարբերության ընթացքում ալիքի տեղափոխությունը։

13.Ինչպես է ալիքի տարածման արագությունը կապված ալիքի երկարության և տատանումների պարբերության կամ հաճախության հետ:

Ալիքի տարածման արագությունը որոշվում է այն միջավայրի հատկություններով, որտեղ ալիքը տարածվում է: Ալիքի հաճախությունը սովորաբար հավասար է ալիքի աղբյուրի տատանումների հաճախությանը և ալիքի տատանման ընթացքում, անգամ մի միջավայրից մյուսն անցնելիս այն չի փոխվում: Հետևաբար՝ մի միջավայրից մյուսն անցնելից ալիքի արագության փոփոխման հետևանքով փոփոխվում է նաև ալիքի երկարությունը:

14.Ինչով է պայմանավորված ալիքի երկարությունը և տատանումների հաճախությունը

Ալիքի երկարությունը կախված է նրա վրա ազդող ուժից, իսկ տատանումների հաճախությունը՝ այդ ալիքի երկարությունից:

15.Ինչ է երկրաշարժի ուժգնությունը:Ինչ է մագնիտուտը:Որն է դրանց տարբերությունը:

Երկրաշարժի ուժգնությունը, արտահյատված բալերով, տրված վայրում արդեն տեղի ունեցած երկրաշարժի հետևանքների գնահատման չափանիշն է։
Երկրաշարժի օջախում անջատված և սեյսմիկ ալիքներով տարածվող էներգիան բնութագրում են մի չափազուրիկ մեծությամբ, որը կոչվում է մագնիտուդ։

Երկրաշարժի ուժգնությունը, դա երկրաշարժի հետևանքների գնահատման չափանիշն է, իսկ մագնիտուդը դա մեծություն է, որով բնութագրվում է սեյսմիկ ալիքներով ատարծվող էներգիան։

16Ինչ է ձայնը;Որ հաճախություններով ալիքներն են կոչվում ձայնային

Ձայնը ֆիզիկական բարդ երևույթ է, որը ներառում է ձայնի աղբյուրի տատանումները և դրանց հետևանքով առաջացած միջավայրի սեղմման դեֆորմացիայի տարածումը։

Եթե մեխանիկական ալիքների աղբյուրը տատանվում է 16 Հց-ից մինչև 20 000 Հց հաճախականությամբ, ապա միջավայրում առաջացող ալիքն անվանում են ձայնային ալիք։

17Ինչ է պարզ ձայնը կամ երաժշտական տոնը:Ինչ է ձայնի հնչերանգը

Եթե ձայնի աղբյուրը կատարում է մեկ հաճախականությամբ բնութագրվող տատանումներ, ապա նրա արձակած ձայնը կոչվում է պարզ ձայն կամ երաժշտական տոն։

18ինչ է արձագանքը,անդրաձայնը,:Որ առաձգական ալիքներն են անվանում ենթաձայն

Մարդու ականջը անդրաձայնը չի ընկալում: Սակայն որոշ կենդանիներ այն կարող են արձակել և ընկալել: Այսպես օրինակ, դելֆինները դրա շնորհիվ կողմնորոշվում են պղտոր ջրում: Երբ անդրադարձած ձայնը, հասնելով մեր ականջին, ընկավում է որպես առանձին ձայն, այդ ձայնը կոչվում է անձագանք։
16 Հց հաճախության առաձգական ալիքը կոչվում է ենթաձայն։

 Սովորել. Է.Ղազարյանի դասագրքից էջ76-ից մինչև էջ96

Աշխատանքի նպատակ՝ պարզել թելավոր ճոճանակի տատանումների պարբերության և հաճախության կախումները թելի երկարությունից:

Անհրաժեշտ սարքեր և նյութեր՝ անցքով կամ կեռիկով գնդիկ, թել, մկրատ, չափաժապավեն, ժամացույց, ամրակալան՝ կցորդիչով և թաթով:

Փորձի ընթացքը՝ սեղանին դրեցի ամրակալանը, ծայրից ամրացրեցի կցորդիչը և թաթը, չափաժապավենը չափեցի 100սմ երկարությամբ թել և կտրեցի: Թելից կապեցի կեռիկով գնդիկը և այն ամրացրեցի թաթին, այնպես, որ սեղանից փոքր-ինչ բարձր լինի: Թելի երկարությունը նշանակեցի l — ով: Գնդիկը շեղեցի հավասարակշռության դիրքից 8-10սմ և բաց թողեցի: Չափեցի N = 40 լրիվ տատանումների ժամանակը: Հաշվեցի տատանումների պարբերությունը T = t/N բանաձևով և հաճախությունը` V = N/t: Փորձը կրկնեցի՝ թելը կարճացնելով 4 անգամ, տատանումների լայնույթը դարձրեցի 2-3սմ:

Փորձ 1

l = 100սմ…….|…..T = t/N = 79,17վ/40 = 1,9

N = 40………..|…..V = N/t = 40/79,17վ = 0,5 Հց

t = 79,17 վ

_________

T = ?

V = ?

Փորձ 2

l = 25սմ…….|…..T = t/N = 42,83վ/40 = 1,07

N = 40………|…..V = N/t = 40/42,83վ = 0,9 Հց

t = 42,83վ

__________

T = ?

V = ?

Եզրակացություն՝ թելը կարճացնելուց պարբերությունը փոքրանում է, իսկ հաճախությունը՝ մեծանում:

Ինչպես յուրաքանչյուր մարմին, ջուրը նույնպես կարող է օժտված լինել որոշակի կինետիկ և պոտենցիալ էներգիաներով: Դրա համար այն պետք է հոսի և թափվի որոշակի բարձրությունից: Հոսող ջրի էներգիան մարդն օգտագործել է դեռևս հազարամյակներ առաջ: Ջրի էներգիան առավել արդյունավետ օգտագործելու նպատակով գետի հունը փակել են ամբարտակներով և բարձրացրել ջրի մակարդակը:
Մեծ բարձրությունից թափվելիս ջրի պոտենցիալ էներգիան փոխարկվում է կինետիկ էներգիայի, որի շնորհիվ ջուրն աշխանտանք է կատարում:

Ջրի էներգիայով աշխատող պարզագույն սարքը ջրանիվն է, որն օգտագործել են վաղնջական ժամանակներից: Ջրի ազդեցությամբ պտտվող ջրանիվն աշխատեցրել է ջրաղացը:

Ջրի էներգիան առավելապես օգտագործում են էլեկտրաէներգիա ստանալու համար: Մեծ բարձրությունից տափվող ջուրը հիդրոէլեկտրակայանում (ՀԷԿ) պտտում է տուրբինը, որին կցված կեկտրական գեներատորում արտադրվում է էլեկտրաէներգիա:
Հիդրոէլեկտրակայանի հզորությունը կախված է միավոր ժամանակում ծախսվող ջրի քանակից և ջրի անկման բարձրությունից: Նշանակում է, որ անգամ սակավաջուր գետերն ամբարտակելով՝ կարելի է արտադրել մեծ քանակությամբ էներգիա, եթե ջրի անկման բարձրությունը բավականաչափ մեծ լինի: Երկրագնդի գետերի հոսող ջուրն օժտված է ահռելի էներգիայով, որը կարելի է օգտագործել էներգիայի բնական
աղբյուրների՝ գազի, նավթի, քարածխի փոխարեն: Այդ էներգիան էկոլոգիապես ավելի մաքուր է, օգտագործելիս չի աղտոտում շրջակա միջավայրը:

Հայաստանի Հանրապետությունում էլեկտրաէներգիայի մոտ 20%-ն արտադրվում է հիդրոէլեկտրակայաններում: Ջրային էներգիայի պաշարների լրիվ օգտագործման դեպքում այն կբավարարի մեր երկրի էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի մոտավորապես 40%-ը:

Չնայած հիդրոէլեկտրակայանները շրջակա միջավայրը չեն աղտոտում թունավոր նյութերով, այնուամենայնիվ որոշ դեպքերում դրանք անցանկալի ազդեցություններ են ունենում բնական միջավայրի վրա: Օրինակ՝ կառուցված ամբարտակներն ու ջրամբարները ծածկում են մեծ մակերեսով բերրի հողեր և անտառներ, խոչընդոտում ձվադրման համար դեպի գետի ակունք ձկների վտառների տեղաշարժը և այլն:

Որոշ երկրներում արդեն սկսել են օգտագործել ջրի էներգիայի ևս մեկ աղբյուր, որը պայմանավորված է ծովերի և օվկիանոսների մակընթացություններով ու տեղատվություններով: Մակընթացային էլեկտրակայաններում այդ էներգիան փոխարկվում է էլեկտրաէներգիայի։ Ճիշտ է, այն դեռևս քիչ է օգտագործվում, սակայն ունի որոշակի հեռանկարներ:

Հսկայական էներգիայով են օժտված նաև մթնոլորտում շարժվող օդի զանգվածները՝ քամիները, սակայն առայժմ դրանք քիչ են օգտագործվում: Մարդկությունը քամու էներգիան սովորել է օգտագործել իր զարգացման վաղ շրջանից:

Դեռևս 3000 տարի առաջ առագաստանավերով նավարկել են՝ օգտագործելով քամու էներգիան: Քամու էներգիայով են գործում նաև հողմաղացները:

Այժմ մի շարք երկրներում կառուցում են հողմային էլեկտրակայաններ, որոնք բաղկացած են բարձր աշտարակից, հողմատուրբինից և էլեկտրական գեներատորից: Քամին, պտտելով հողմատուրբինի թիերը, աշխատեցնում է գեներատորը, որն արտադրում է էլեկտրաէներգիա: Քամու էներգիան լայնորեն օգտագործում են այն երկրներում, որտեղ դրանք հաճախակի են, և ունեն նավթի, գազի, քարածխի լուրջ կարիք: Քամու էներգիայի օգտագործման ոլորտում առաջատարներ են Գերմանիան, Դանիան, Իսպանիան. ԱՄՆ-ը: Հայաստանի Հանրապետությունում ևս կան քամու էներգիայի օգտագործման լուրջ հնարավորություններ, և մեծ ուշադրություն է դարձվում մեր երկրում հողմաէներգետիկայի զարգացմանը:

Հողմաէլեկտրակայաններն ունեն մի շարք առավելություններ՝ չեն աղտոտում շրջակա միջավայրը, տեխնիկական առումով բարդ չեն և համեմատաբար էժան են: Սակայն
ունեն մի շարք թերություններ: Քամին շատ անկայուն է՝ իր անսպասելի պոռթկումներով և թուլացումներով, հաճախ փոխում է ուղղությունը, որն էլ դժվարացնում է նրա օգտագործումը:

Է. Ղազարյանի դասագրքից էջ61-ից մինչև էջ  76

1.Մեխանիկական տատանումների տարբեր օրինակներ

Օրինակ՝ սրտի բաբախումը, ձայնալարերի թրթռումը, թիթեռի թևերի թափահարումը, ավտոմեքենայի շարժիչի գլանում մխոցի շարժումը, կարի մեքենայի ասեղի վեր ու վար շարժումը ծառերի ճյուղերի օրորվելը և այլն:

2.Ինչն է բնորոշ բոլոր տատանողական շարժումներին

Տատանումները շարժումներ են, որոնք կատարվում են հերթականորեն, հակադիր ուղղություններով:

3.Որ տատանումներն են անվանում պարբերական

Եթե շարժումները որոշակի հավասար ժամանակներից հետո նույնությամբ կրկնվում են, ապա այդ տատանումն անվանում են պարբերական։

4.Որ ֆիզիկական մեծությունն է կոչվում տատանումների պարբերություն

Այն ամենափոքր ժամանակամիջոցը, որից հետո տատանումները կրկնվում են, կոչվում է տատանումների պարբերություն:

5.ինչ միավորներվ է արտահայտվում տատանումների պարբերությունը

Տատանումների պարբերությունն արտահատվում է ժամանակի միավորներով՝ վայկյանով (վ), րոպեով (ր) և այլն:

6.ինչ է տատանումների լայնույթը:ինչ միավորներվ է այն արտահայտվում;

Տատանվող մարմնի առավելագույն շեղումը հավասարակշռության դիրքից կոչվում է տատանումների լայնույթ։
Տատանումների լայնույթն արտահայտվում է երկարության միավորներով՝ մետրով (մ), սանտիպմետրով (սմ) և այլն։

7.ինչ է տատանումների հաճախությունը;Ինչ միավորներով է այն արտահայտվում

Տատանումների հաճախություն է կոչվում 1վ-ում տատանումների թիվը։
Հաճախությունն արտահայտվում է հերցով (Հց):

8.Որ հաճախությունն է կոչվում 1Հց;

Եթե տատանումների հաճախությունը 1 Հց է, նշանակում է՝ յուրաքանչյուր վայրկյանում տատանվող մարմինը կատարում է մեկ տատանում՝ 1 Հց=1վ^-1։

9.Որո՞նք են տատանումների մարման պատճառները

Օդի դիմադրությունը, կախման կետում շփման առկայությունը:

10.Ինչու՞ են ճոճանակը համարում տատանողական համակարգ

“Ճոճանակ” ասելով պետք է հասկանալ թելը, գնդիկը, Երկիրը, ինչն էլ տատանողական համակարգն է:

11.Ո՞ր տատանումներն են անվանում ազատ:

Ազատ տատանումները տեղի են ունենում «ինքնաբերաբար», առանց արտաքին, պարբերաբար փոփոխվող ուժերի ազդեցության:

12.Ո՞ր տատանումներն են անվանում հարկադրական

Այն տատանումները, որոնք կատարվում են արտաքին պարբերաբար փոփոխվող ուժի առկայությամբ, անվանում են հարկադրական տատանումներ:

13.Ի՞նչ է զսպանակավոր ճոճանակը

Դա զսպանակ է, որի մի ծայրն ամրացված է անշարժ, իսկ մյուս՝ ազատ ծայրից կախված է բեռ։ Եթե հավասարակշռության վիճակից բեռը շեղենք, օրինակ, դեպի ներքև, ապա զսպանակը կձգվի, իսկ երբ բաց թողենք, կսկսի տատանվել:

 14. Ի՞նչ է մաթեմատիկական ճոճանակը

Եթե թելը շատ թեթև է գնդիկից և, բացի այդ, նրա երկարությունը շատ մեծ է գնդիկի տրամագծից, ապա այդպիսի համակարգն անվանում են մաթեմատիկական ճոճանակ։

15.Էներգիայի ինչ փոխակերպումներ են  տեղի ունենում ճոճանակի սեփական տատանումների ժամանակ

Ճոճանակի տատանումների ժամանակ էներգիան փոխակերպվում է պոտենցիալից կինետիկ:

16.Որքան է սեփական տատանումներ կատարող ճոճոնակի լրիվ մեխանիկական էներգիան:

Այն հավասար է պոտենցիալ և կինետիկ էներգիաների գումարին, այսինքն՝

Eպ = mgh
Eկ = mv²/2

E = Eպ + Eկ = mgh + mv²/2

17.Ի՞նչ է ռեզոնանսը:

Հարկադրական տատանումների լայնույթի շեշտակի աճը, երբ հարկադրող ուժի տատանումների հաճախությունը համընկնում է տատանողական համակարգի սեփական հաճախությանը, կոչվում է ռեզոնանս:

Սովորել Է. Ղազարյանի դասագրքից է43-ից մինչև էջ60-ը

Քննարկվող հարցեր.

1.Ո՞ր մեծությունն է կոչվում էներգիա

Էներգիան ֆիզիկական մեծություն է , որը բնութագրում է մարմնի աշխատանք կատարելու ունակությունը:

2.Օրինակներով ցույց տալ էներգիայի և աշխատանքի կապը

Տարբեր հաստոցները, մեքենաները, կենցաղային սարքերն աշխատեցնում են էլեկտրաշարճիչները, որոնք էլեկտրաէներգիա են ծախսում:

3.Ի՞նչ միավորներով է չափվում էներգիան միավորների ՄՀ-ում:

Միավորների ՄՀ-ում էներգիան չափվում է ջոուլով

4.Մեխանիկական էներգիայի տեսակները

Կինետիկ էներգիա և պոտենցիալ էներգի:

5.Ո՞ր էներգիան են անվանում կինետիկ

Մարմնի շարժմամբ պայմանավորված էներգիան կոչվում է կինետիկ էներգիա:

6.Ի՞նչ մեծություններից է կախված մարմնի կինետիկ էներգիան ,որ բանաձևով է որոշվում այն

Կինետիկ էներգիան կախված է զանգվածից և արագությունից:
E_կ = mv²/2

7.Երբ է մարմնի կինետիկ էներգիան զրո

Երբ արագությունը զրո է, կինետիկ էներգիան հավասար է զրո:

8.Որ էներգիան են անվանում  պոտենցիալ,

Մարմնի պոտենցիալ էներգիան պայմանավորված է այլ մարմինների հետ նրա փոխազդեցությամբ կամ նույն մարմնի առանձին մասերի փոխազդեցությամբ:

9. Բերել պոտենցիալ էներգիայով օժտված մարմինների օրինակներ

Օրինակ՝ ճկված քանոն, ամբարտակի հետևում կուտակված ջուր, գլանում սեղմված օդ և այլն:

10.Ինչ բանաձևով է որոշվում Երկրի մակերևույթից որոշակի բարձրությամբ մարմնի պոտենցիալ էներգիան

E_պ = mgh

11.Որ մեծությունն է կոչվում մարմնի լրիվ մեխանիկական էներգիա:

Մարմնի կինետիկ և պոտենցիալ էներգիաների գումարը կոչվում է մարմնի լրիվ մեխանիկական էներգիա:

12.Ձևակերպիր լրիվ մեխանիկական էներգիայի պահպանման օրենքը

Չնայած շարժման ընթացքում մարմնի կինետիկ և պոտենցիալ էներգիաները փոփոխվում են, սակայն դրանց գումարը՝ մարմնի լրիվ մեխանիկական էներգիան, մնում է հաստատուն:

Կատարել Ղազարյանի դասագրքի էջ 41-ի 7-րդ առաջադրանքը

7. Մեծ չափերի փուչիկը փչեք, մատներով սեղմեք անցքը և այն պահեք այնպես, որ անցքն ուղղված լինի դեպի ներքև: Կտրուկ բաց թողեք փուչիկը և հետևեք դրա շարժմանը։ Պատասխանեք հետևյալ հարցերին․

ա․ Ի՞նչ ուղղությամբ է շարժվում փուչիկը։

Դեպի վեր

բ․ Ինչպիսի՞ն է օդի հոսքի ուղղությունը։

Դեպի ներքև

գ․ Որքան էր փուչիկի իմպուլսը սկսզբում։

Զրո

դ․ Որքա՞ն է փուչիկի և նրանից դուրս եկած օդի ընդհանուր իմպուլսը։

—