Նախամաշտոցյան գրային համակարգեր

Մեր մեհենագրությունը սկսվում է ժայռապատկերներից, հնագույն գաղափարանշաններից:

Վաղ բրոնզե դարից` մ․թ․ա․ XXXV-XXIV դարերից, ունենք 1000-ից ավելի հնագիտական նյութեր, որոնց վրա այս նշանները պահպանվել են: Բայց դրանք վերծանված չեն, ուստի չենք կարող ասել` դրանք արդեն հնչյունային գի՞ր են, թե՞ դեռևս զուտ գաղափարանշանային համակարգ:

Մ․թ․ա․ XXIV-IX դարերը գծային գրերի փուլն են: Այս շրջանից ունենք 300-ից ավելի արձանագրություն, որոնք ևս վերծանված չեն:

Այնուհետև, ունենք Վանի թագավորության մեհենագրությունը, որը բաղկացած է մոտ 300 նշանից, գրվել է աջից ձախ և վերից վար ուղղություններով: Այս շրջանից մեզ հասած հնագիտական իրերի թիվը մոտ 1800 է: Վանի թագավորությունից հետո բավականին քիչ նյութ է մեզ հասել: Խնդիրն այն է, որ մեհենագրերը գրվել են շատ փափուկ գրանյութի վրա, որը չի պահպանվել: Արտաշատի պեղումների ժամանակ, օրինակ, ավելի քան 8000 կնքադրոշմ է գտնվել, և ոչ մի փաթեթ:

Այսպիսով, մինչև 301 թ. գիր ունեցել ենք, որն արգելվելուց հետո վերածվել է մոգական նշանների` հմայագրերի: Մատենադարանում մեծ թվով հմայական բնագրեր են պահպանվում: Ունենք չվերծանված մի սեպագիր համակարգ ևս՝ հայտնի երեք արձանագրություններով, ինչպիսիք աշխարհի որևէ այլ տեղից հայտնի չեն: Մեհենագրերի գաղտնի գործածության օրինակ են նաև «Նշանագիրք իմաստնոց» ցանկերը: Երբ հեթանոսության վերադարձի վտանգը չկար, XII-XIII դարերից դրանք սկսեցին օգտագործվել որպես համառոտագրության նշաններ:

Մեհենագրերը, գծային գրերը, բրոնզեդարյան նշանագրերը և դեռևս չվերծանված սեպագիր համակարգը միայն Հայկական լեռնաշխարհում են օգտագործվել:

301-ին այդ գիրն արգելվեց որպես նախորդ կրոնի բաղկացուցիչ: Ագաթանգեղոսն այդ մասին վկայում է. Վաղարշապատում որոշում կայացվեց գնալ և առաջինը կործանել Անահիտ դիցուհու մեծ մեհյանը Արտաշատում, ճանապարհին, սակայն, մտան և կործանեցին Տիր աստծո տաճարը:

Դրան զուգահեռ մ․թ․ա․XV դարից մինչև Մեսրոպ Մաշտոցը ևս 7 գրային համակարգ ենք ներմուծել և օգտագործել: Դրանցից երեքը եղել են բառավանկային համակարգեր` խեթա-լուվիական հիերոգլիֆիկ համակարգը, ասուրաբաբելական սեպագիրը, Վանի թագավորության սեպագիրը, որը կարելի է համարել կես ներմուծված, կես տեղական, քանի որ ասորեստանյան սեպագիրը ներմուծեցին և էական բարեփոխման ենթարկեցին. մոտ 600 նշանից 180-ը վերցրեցին և կատարելագործեցին: Մյուս չորսը այբուբեններ են եղել՝ հունականը, արամեականը, ասորականը և միջին պարսկական կամ պահլավականը: