Սիրիական գորշ արջ
Սիրիական գորշ արջն այժմ անհետացել է Սիրիայում, Իսրայելում, Լիբանանում և Սինայի թերակղզում, բայց դեռ գոյատևում է Հայաստանում, Ադրբեջանում, Վրաստանում, Իրաքում, Իրանում, Թուրքիայում և Թուրքմենստանում: Հայաստանում այս ավելի փոքր շագանակագույն արջերն ապրում են լեռներում, որտեղ նրանք փնտրում են մրգեր, հատապտուղներ և միջատներ և ձմեռում են քարանձավներում կամ ծառերի խոռոչներում:
Խորհրդային Միության փլուզումից հետո անվերահսկելի որսը և աճելավայրերի կորուստը զգալիորեն կրճատել են նրանց թիվը: Ստույգ պոպուլյացիան հայտնի չէ, սակայն փորձագետները Հայաստանում մոտ 400–600 արջ են գնահատում։ Որոշ փոքր խմբեր, ինչպես Արագած լեռան վրա գտնվողները, կրիտիկական վտանգված են:
Կազմակերպություններն օգնում են պաշտպանել սիրիական գորշ արջերին՝ ստեղծելով անվտանգ բնակավայրեր, կանխելով որսագողությունը և փրկելով արջերին վատ պայմաններից: Նրանց ապաստարանն առաջարկում է ավելի քան 30,000 հեկտար պահպանվող հող, կա բժշկական օգնություն։
Մարգահավ
Այս թռչունը համարվում է խոցելի և ընդգրկված է որպես մոտ վտանգված: Այն հանդիպում է Արևմտյան Եվրոպայում և Արևմտյան Սիբիրում, իսկ Հայաստանում՝ հյուսիսային շրջաններում։ Բնադրում է լեռնային մարգագետիններում և սնվում է միջատներով կամ սերմերով, սակայն այդ տարածքները փոքրանում են հողագործության պատճառով։ Մենք հստակ չգիտենք, թե քանիսն է մնացել, բայց բնակչությունը, ամենայն հավանականությամբ, նվազում է հողագործության, կենդանիների արածեցման, բույսեր հավաքելու և, հնարավոր է, նույնիսկ որսագողության պատճառով: Այն պաշտպանելու համար մենք պետք է վերանայենք, թե ինչպես է օգտագործվում հողը, ստեղծել անվտանգ գոտիներ, բարձրացնել տուգանքները և օգնել մարդկանց հասկանալ, թե ինչու է այս թռչունը կարևոր:
Շելկովնիկովայի սենտաուրիա
Կրիտիկական անհետացման եզրին գտնվող այս բույսը բնիկ է Հարավային Անդրկովկասում և չափազանց հազվադեպ է Հայաստանում, հանդիպում է միայն Մեղրու ֆլորիստիկական շրջանում՝ հիմնականում Վարդանաձորի, Լիճքի և Տաշտունի լեռնանցքի շրջակայքում: Աճում է բարձրադիր ժայռոտ լանջերին (2200–2700 մ), ծաղկում է հուլիսին, պտուղները հայտնվում են օգոստոսին։ Բույսն ունի սողացող արմատներ, կոր ցողուններ և փափուկ կանաչ-մոխրագույն տերևներ, որոնք վաղ չորանում են: Նրա ծաղիկները կարող են տարբեր լինել մանուշակագույն-կապույտից մինչև բաց վարդագույն երանգներ:
Բույսի ընդհանուր բնակության տարածքը 10 կմ2-ուց պակաս է և միայն երկու հայտնի տեղանք է Հայաստանում: Սա այն դարձնում է խիստ խոցելի, հատկապես կլիմայի շարունակական փոփոխության պայմաններում: Թեև նրա բնակչության մի մասը պաշտպանված է «Արևիկ» ազգային պարկի շրջանակներում, դրա գոյատևումն ապահովելու համար անհրաժեշտ է ավելի շատ մոնիտորինգ և կենսամիջավայրի ուսումնասիրություն:
Նանե Խաչատրյան 