Նար-Դոսից կարդացել եմ <<Ինչպես բժշկեցին>>, <<Հոպոպ>>, <<Թե ի՛նչ եղավ հետո, երբ շաքարամանից երկու կտոր շաքար պակասեց>> և սկբզից կվերլուծեմ դրանց ընդհանուր միտքը և նմանությունները, իսկ հետո կառանձնացնեմ:
Սկսենք նրանից, որ այս բոլոր ստեղծագործություններում ցույց է տրված ընտանեկան բռնության ենթարկված կանանց և նրանց մահը: Կարելի է տեսնել, թե ինչ վատ էին առաջ վարվում կանանց հետ՝ ենթարկելով նրանց բռնության և ոչնչի տեղ չդնելով: Առաջ դա շատ նորմալ էր Հայաստանում և ընդհանրապես ամբողջ աշխարհով մեկ, սակայն այնպես չէ, որ հիմա ընտանեկան բռնություն տեղի չի ունենում, հատկապես Հայաստանում, որտեղ մշակույթ և ավանդույթ պահպանելը՝ այսինքն ամուսնուն հնազանդվելը դեռ կարևորվում է, որոշ դեպքերում չափից շատ:
Ստեղծագործությունների օգնությամբ հասկանում ենք կանանց տեղը հասարակության մեջ՝ անխելք, երբեմն կռվարար, թույլ մարդիկ: Բայց սա բացատրվում է պատրիարքությամբ: Կանանց կրթությունը արդպիսի գյուղական վայրերում սահմանափակ էր՝ ի տարբերություն տղամարդկանց: <<Ինչպես բժշկեցին>>-ում երևում է, թե ինչպես է գրբացը օգտվում կանանց անխելքությունից և փողի համար ծեծում անմեղ կնոջը՝ ինչ է թե կասկածներ չհայտնվեն իր <<հմտությունների>>հանդեպ և դեռ կարողանա ուրիշներին խաբել:
<<Հոպոպ>>-ում ցույց է տրված մի ընտանիքի շատ վատ հարաբերություն, որտեղ միշտ կար բռնություն՝ և՛ ամուսնու, և՛ կնոջ կողմից: Հոպոպին ոչ ոք չէր սիրում և ծաղրում էին նրան, և միակ մարդիկ, ում վրա նա կարող էր իր զայրույթը թափել, դա իր ընտանիքն էր: Միակ բանը, որ նա սիրում էր, դա իր գինին էր, որը ամեն ինչից թանկ էր: Ընդհամենը դրա կորուստից նա որոշեց սպանել մարդու, և ոչ թե անծանոթ, այլ իր սեփական կնոջը: Նորից երևում է, որ կինը իր համար ոչինչ չէր նշանակում: Իհարկե, կինը նույնպես նրան բռնության էր ենթարկում, սակայն իմ կարծիքով դա ինքնապաշտպանության միջոց էր: Նա գոնե անհույս չէր կանգնում և թողնում իրեն ծեծել, այլ պաշտանվում էր: Ինչը, սակայն, տեղի չի ունենում հաջորդ ստեղծագործության մեջ:
<<Թե ի՛նչ եղավ հետո, երբ շաքարամանից երկու կտոր շաքար պակասեց>> ստեղծագործությունը, իմ վրա ամենաշատը ազդեց: Կնոջ հուսահատությունը և ելք չգտնելը անտանելի է զգալ: Անանը ստրուկ էր այդ ընտանիքում: Նրա կյանքը վերահսկվում էր բռնությամբ, նա նույնիսկ ուտելու իրավունք չուներ: Նա իրեն չէր կարող պաշտպանել, քանի որ գտնվում էր խելագար սկեսուրի և ուժեղ, խոշորամարմին ամուսնու հետ մեկ սենյակի մեջ անընդհատ: Երկուսն էլ իրեն ուժգին բռնության էին ենթարկում, և նույն ժամանակ նա պետք է հոգ տաներ փոքրիկ երեխայի մասին: Նա ուղղակի ելք չէր տեսնում իր իրավիճակում, և միակ մարդը, ում նա կարող էր իր հուսահատությունը և մտքերը բացահայտել դա տատն էր: Բայց տեսանք, որ նույնիսկ իր համար ամենաապահով վայրը խանգարվեց այդ մարդկանցով՝ իր վախճանի տեղը դառնալով:
Այս ստեղծագործությունները երևի թե ամենաշատն են իմ մեջ տպավորվել հայկական գրականության միջից: Սրանք ոչ միայն ստեղծագործություններ են, այլ իսկական մարդկանց պատմություններ:
Նանե Խաչատրյան 