Առակագրությունը գեղարվեստական գրականության ամենահին ճյուղերից մեկն է։ Այն բարոյախոսական բնույթի գրական ստեղծագործություն է, որտեղ մարդկային վարքն ու բնավորությունը ներկայացվում են այլաբանության, կերպարների և խորհրդանշական պատմությունների միջոցով։ Առակների միջոցով հաճախ ծաղրվում ու քննադատվում են մարդկային արատները՝ եսասիրությունը, կեղծավորությունը, ծուլությունը, գոռոզությունը, և միևնույն ժամանակ գովաբանվում են բարին, ազնվությունը, խիզախությունը և արդարությունը։
Հին հունական գրականության մեջ առակագրության ամենահայտնի դեմքը համարվում է Եզոպոսը՝ բազմիմաստ ու խրատական պատմությունների հեղինակ, որոնց կերպարներն այսօր էլ կենդանի են աշխարհի գրականության մեջ։ Հայերենում առակագրությունը սկիզբ է առել թարգմանական ստեղծագործություններից։ Դրանցից գլխավորներն են «Բարվախոս» («Բարոյախոս») և «Ոլիմպիանի (Ողոմպիանի) առակներ» ժողովածուները, որոնք հունարենից հայերեն են թարգմանվել դեռևս V–VII դարերում։ Հայկական ինքնուրույն առակագրությունը ձևավորվել է XII դարում:
Այս շրջանի գլխավոր ներկայացուցիչներն են Մխիթար Գոշը և Վարդան Այգեկցին։ Մխիթար Գոշը, ով հայտնի է նաև որպես իրավագետ և հասարակական գործիչ, գրել է ավելի քան տաս աշխատություն, որոնց մեջ առանձնանում են նրա «Առակները»՝ հրատարակված 1790 թվականին։ Գոշի առակները նոր խոսք էին իրենց ժամանակի գրականության մեջ․ դրանք անդրադառնում էին սոցիալական հարցերին, մարդկային բարքերին ու հասարակական անարդարություններին։ Հեղինակը գովերգում էր բարին, աշխատանքը, ազնվությունը և խստորեն դատապարտում էր կեղծիքը, անգործությունը և անհավատարմությունը։
Վարդան Այգեկցին հայ միջնադարյան հոգևոր գրականության ամենաբազմագործուն հեղինակներից մեկն է։ Նրա գործերում հնչում է բարոյական մաքրության, սիրո և համերաշխության կոչը։ Այգեկցին գրել է բազմաթիվ քարոզներ ու պատմություններ, որոնցում պայքարում էր դրամասիրության, գողության, ամբարտավանության, ոխակալության, որկրամոլության և հարբեցողության դեմ։ Ասելիքը ավելի մատչելի ու կենդանի դարձնելու համար նա հաճախ իր քարոզները համեմում էր սեփական հորինած կամ ժողովրդական առակներով։ Հայ գրականության մեջ պահպանվել են նրա ավելի քան 30 առակներ, որոնք հիմք են դարձել հետագա դարերի բազմաթիվ գրողների ստեղծագործությունների համար։
Հայ առակագրության ժառանգության մեջ հիշատակվում են նաև Ներսես Շնորհալու հանելուկները, որոնք ձեռագրերում երբեմն անվանվում են առակներ։ Բացի այդ, տարածված են եղել անանուն ժողովածուներ՝ «Վարդանյան ժողովածուներ» անվամբ, որոնց ամենահայտնի տարբերակը հայտնի է «Աղվեսագիրք» անունով։ Առակի ժանրը շարունակել է ապրել նաև նորագույն հայ գրականության մեջ․ խրատական պատմություններ են գրել Խաչատուր Աբովյանը, Ղազարոս Աղայանը, Ավետիք Իսահակյանը և ուրիշներ։
20-րդ դարում առակագրության ժանրը նոր շունչ ստացավ՝ ՀԽՍՀ տարիների գրականության մեջ։ Այդ ժամանակ առանձնանում են Խնկո-Ապերը, Ա. Դարբնին և Ս. Կորյունը՝ յուրաքանչյուրն իր յուրահատուկ ոճով՝ պահպանելով ժանրի դասական ոգին և փոխանցելով այն ժամանակակից ընթերցողին։
Առակագրությունը, լինելով խրատական, բայց նաև գեղարվեստական ժանր, շարունակում է մնալ արժեքավոր միջոց՝ մարդու բարոյական նկարագիրը բացահայտելու և հասարակության բարոյական առողջությանը ծառայելու գործում։
Նանե Խաչատրյան 