Հարցեր
1*Ի՞նչ է վառելանյութի ջերմարար ունակությունը:

Այրման ժամանակ անջատվող ջերմությունը։

2*Որքա՞ն ճանապարհ կանցնի շնաձուկը 2 ժամում, եթե ընթանա 50 կմ/ժ արագությամբ:

T = 2ժ

S = 50 կմ/ժ

V = ?

V = 50 * 2 = 100 կմ/ժ

3*Բեր սննդային շղթայի օրինակ, որ կազմված կլինի 4 օղակից:

Բույսերը՝ ջուր, բույսին՝ գառին, գառին՝ վայրի խոզ, խոզին՝ մարդը։

Հարցեր․

1…Կարո՞ղ եք պնդել, որ կյանքը պարտական է Արեգակին: Ինչո՞ւ:

Արեգակը մեզ տալիս է վիտամին D։ Արեգակի օգնությամբ բույսերն են աճում և թթվածին տալիս մեզ։ Նաև Արեգակը տալիս է մեզ ջերմություն և լույս։

2…Շրջակա միջավայրի բույսերի և կենդանիների միջև սննդային կա-
պերի ի՞նչ օրինակներ գիտեք: Նկարագրե՛ք:

Օրինակ՝ կենդանին ուտում է բույս, իսկ նրա արտաթորանքներով և դիակներով սնվում են միջատները, բույսերը ու մանրեները։

3…Ունենք հաստատուն մագնիս և ճիշտ նույն ձևի պողպատի չմագնի-
սացված կտոր: Չօգտագործելով ուրիշ առարկաներ` ինչպե՞ս որոշել, թե դրանցից ո՛րն է մագնիսը:

Դրանք կարելի է իրար մոտեցնել, եթե մագնիսները իրար են ձգում կամ վանվում են դա նշանակում է, որ դա իսկական մագնիս է։

1.Ինչպե՞ս են մագնիսները փոխազդում միմյանց հետ։

Երկու տարանուն բևեռները ձգում են իրար, իսկ նույնանուն բևեռները՝ վանվում իրարից։

2.Ո՞ր մարմինն է կոչվում հաստատուն մագնիս։

Որոշ մարմիններ պահպանում են իրենց մագնիսական հատկությունները երկար ժամանակ և դրանց անվանում են հաստատուն մագնիսներ։

3.Մագնիսի ո՞ր մասերն են անվանում բևեռներ։

Մագնիսի այն մասերը, որտեղ մագնիսական ազդեցությունն առավել ուժեղ է անվանում են մագնիսական բևեռներ։

4.Ի՞նչ է կողմնացույցը, և ինչո՞վ է պայմանավորված նրա աշխատանքը։

Կողմնացույցի մագնիսական սլաքը փոքր, հաստատուն մագնիս է, որը կողմնացույցի հիմնական մասն է։ Կողմնացույցի աշխատանքը պայմանավորված է նրանով, որ Երկիրը նույնպես մագնիս է՝ իր մագնիսական բևեռներով։ Կողմնացույցի սլաքի հյուսիսային բևեռը ձգվում է Երկրի մագնիսական հարավային բևեռի կողմից՝ որպես տարանուն բևեռներ և ուղղվում դեպի այն։ Նույն պատճառով կողմնացույցի սլաքի հարավային բևեռը ուղղվում է Երկրի մագնիսական Հյուսիսային բևեռի կողմը։

5.Ձեզ հայտնի ո՞ր բնագավառներում են օգտագործվում մագնիսները։

Մագնիսների օգտագործման բնագավառը բավականին լայն է։ Այն օգտագործում են մանկական խաղալիքների, հեռախոսների, բարձրախոսների և խոսափողների մեջ։ Դրանք օգտագործում են նաև տեխնիկայում, կենցաղում և բժշկության մեջ։

Հողմաէլեկտրակայան

Հողմաէլեկտրակայանը քամու հոսքի էներգիան էլեկտրականի փոխակերպող սարքավորում է։ Բաղկացած է հողմաշարժիչից, էլեկտրական հոսանքի գեներատորից, հողմաշարժիչի և գեներատորի աշխատանքը կառավարող ավտոմատ սարքերից, դրանց տեղակայման ու սպասարկման կառույցներից։ Հողմաէլեկտրակայանները կառուցվում են գյուղական վայրերում, անապատային, կիսաանապատային, արկտիկական և այլ գոտիներում, որտեղ բաց տարածություն է։ Այդտեղ քամին արագ է ու ուժեղ և կենտրոնացված էլեկտրամատակարարման ցանցերից հեռու են։

Հարցեր.
Ստուգե՛ք ձեր գիտելիքները

1. Ինչպե՞ս է առաջանում կայծակը։ Ի՞նչ է որոտը։

Մթնոլորտի տարբեր մասերում օդի ջերմաստիճանների և ճնշումների տարբերության հետևանքով ստեղծվում են օդի բարձրացող և իջնող հոսանքներ։ Օդային հոսանքների և ամպերի շփման հետևանքով ամպերում գոյանում են էլեկտրական լիցքեր։ Ընդ որում՝ ամպերի մի մասում գոյանում են դրական, մյուս մասում՝ բացասական լիցքեր։ Այդ լիցքերի պարպման հետևանքով են առաջանում կայծակը և որոտը։

2. Ի՞նչ է շանթարգելը, եւ ինչպե՞ս է այն շինությունները պաշտպանում կայ­ծակի հարվածից։

Շենքերը կայծակի հարվածից պաշտպանում են հատուկ սարքերի՝ շանթարգելների օգնությամբ։ Շանթարգելը մետաղյա ձող է, որն ամրացվում է շինության պատի երկայնքով։ Ձողի վերին՝ սրածայր մասը պաշտպանվող շենքից բարձր է։ Ձողի ստորին մասին զոդակցում են պղնձյա թիթեղ, որը թաղում են հողի մեջ։ Ամպրոպաբեր ամպերից էլեկտրական լիցքերը շանթարգելի միջով անցնում են հողի մեջ՝ չվնասելով շինությունը։

3. Երկրի մակերեւույթի վրա ո՞ր առարկաներին է կայծակն առավել հաճախ
հարվածում։

Կայծակը հարվածում է միայնակ ծառերին, ժայռերին, մետաղյա շինություններին և այլն։

4. Կայծակի ժամանակ ինչպե՞ս պետք է վարվեք, եթե հայտնվել եք բաց
տարածքում:

Կայծակի ժամանակ պետք է գնալ որևէ ապաստարան։

1.Համացանցից գտե՛ք էլեկտրական հոսանքից անվտանգ օգտվելու առավել ամբողջական կանոնները:

Տանը և դպրոցում մենք գործ եք ունենում հոսանքի հետ, որը կարող է շատ վտանգավոր լինել, եթե չպահպանեք էլեկտրական հոսանքից օգտվելու կանոնները։

• չի՛ կարելի վերանորոգել էլեկտրական սարքերը առանց հոսանքի աղբյուրից անջատելու
• չի՛ կարելի մերկ ձեռքերով դիպչել հոսանքի կտրված կամ բաց լարերի

• հատկապես զգույշ պետք է լինել կենցաղային սարքերից օգտվելիս․ փչացած սարքերը կարող են վտանգավոր լինել կյանքի համար

• չի՛ կարելի մոտենալ կտրված, գետնին ընկած հաղորդալարին
• թաց ձեռքերով չի՛ կարելի դիպչել էլեկտրական սարքերին
• չի՛ կարելի էլեկտրական լարերը մեխով ամրացնել

Դպրոցում փորձեր կատարելը վտանգավոր չէ, երբ օգտագործում ենք գալվանական էլեմենտներ: Սակայն դպրոցում, հոսանքին առնչվող փորձեր կատարելիս պետք է պահպանել աշխատանքի հետևյալ կանոնները։

1. Դպրոցում էլեկտրական շղթաներ հավաքելու ժամանակ սկզբից պետք է միացնել բոլոր լարերը՝ բացի հոսանքի աղբյուրից եկող լարերից: Վերջիններս պետք է միացնել միայն այն ժամանակ, երբ ձեր կազմած շղթան ստուգվել է ուսուցչի կողմից։
2. Չի կարելի դիպչել բաց, մեկուսիչ շերտից զուրկ էլեկտրական հաղորդալարերին։
3. Չի կարելի օգտագործել ինքնաշեն էլեկտրական սարքեր։

2.Ո՞րն է բնության մեջ հանդիպող ամենացածր ջերմաստիճանը:

-273

3.Քանի՞ հիմք կա հետեւյալ շարքերում՝
ա) CaO, HCl, NaOH, P2O5, KOH, Ca(OH)2, H2SO4, Mg(OH)2, Fe(OH)2, CO2, HF.
բ) H2SO4, HNO3, Cu(OH)2, NO2, Al2O3, Ni(OH)2, Fe2O3:

Առաջին շարք – 5 հիմք

Երկրորդ շարք – 2 հիմք

Հարցեր.

1.Ի՞նչ գիտեք ատոմային էներգիայի մասին։

Ատոմային միջուկների կայունությունը որոշվում է կապի էներգիայով։ Որքան ավելի կայուն է միջուկը, այնքան մեծ է կապի էներգիան։

2.Ի՞նչ է մեխանիկական աշխատանքը, ի՞նչ բանաձևով է այն  որոշվում։

Մեխանիկական շարժումը որոշակի ժամանակահատվածում մարմնի դիրքի փոփոխություն է այլ մարմինների նկատմամբ:

A=F * S

1. Կարո՞ղ են արդյոք շարժվել էլեկտրական լիցքերը։
2. Ի՞նչ է էլեկտրական հոսանքը։
3. Ո՞ր նյութերն են էլեկտրականության հաղորդիչներ։
4. Այլ կերպ ինչպե՞ս են անվանում էլեկտրականության ոչ հաղորդիչները։
5. Ի՞նչ օրինակներով կարող եք ցույց տալ հոսանքի ջերմային, մագնիսական և քիմիական ազդեցությունները։
6. Ի՞նչ կանոններ պետք է պահպանել էլեկտրական հոսանքից օգտվելիս։

1. Այո նրանք կարող են շարժվել։
2. Էլեկտրական հոսանքը լիցքերի ուղղորդած շարժումն է։
3. Մետաղները, գրանիտը կենդանու կամ մարդու մարմինները, խոնավ հողը և այլն։
4. Ոչ հաղորդիչներին անվանում են նաև մեկուսիչներ։
5. Հոսանքի ջերմային ազդեցության վրա է հիմնված բոլոր ջեռուցիչ սարքերի, շիկացման լամպերի աշխատանքը, որոնցում էլեկտրական էներգիան փոխակերպվում է ջերմային կամ լուսային էներգիայի։ Հաղորդիչի միջով հոսանք անցնելիս նրա մոտ տեղադրված մագնիսական սլաքը շրջվում է։ Երբ մեխի վրա փաթաթված լարով հոսանք է անցնում, մեխը մագնիսանում և ձգվում է երկաթի խարտվածքը։ Բաժակի մեջ լցրեք պղնձարջասպի լուծույթ։ Վերջինիս միջով հոսանք անցնելիս գրպանի մարտկոցի բացասական բևեռին միացված ձողի վրա կառաջանա պղնձի գորշ կարմրավուն նստվածք։ Դա հոսանքի քիմիական ազդեցության արդյունքն է։
6.  Վտանգավոր չէ, երբ փորձերը կատարում եք գրպանի լապտերի մարտկոցներով։ Տանը և դպրոցում շատ հաճախ գորխ եք ունենում լուսավորության ցանցի հոսանքի հետ, որը   կարող է շատ վտանգավոր լինել, եթե չպահպանեք էլեկտրական հոսանքից օգտվելու կանոնները․

1. Դպրոցում էլեկտրական շղթաներ հավաքելու ժամանակ սկզբից պետք է միացնել բոլոր լարերը՝ բացի հոսանքի աղբյուրից եկող լարերից։ Վերջիններս պետք է միացնել միայն այն ժամանակ, երբ ձեր կազմած շղթան մանրազնին ստուգվել է ուսուցչի կողմից։
2. Չի կարելի օգտագործել ջեռուցման բաց մասերով ինքնաշեն էլեկտրական սարքեր։
3. Չի կարելի օգտագործել ջեռուցման բաց մասերով ինքնաշեն էլեկտրական սարքեր։

Ցանկացած պարագայում, եթե որևէ առնչություն եք ունենում էլեկտրականության հետ, անհրաժեշտ է լինել չափազանց զգույշ և յուրաքանչյուր գործողությունից առաջ խորհրդակցել մեծահասակների հետ։

Ընտրե՛ք ճիշտ տարբերակները:

1. Ջերմաստիճանըորոշելու սանդղակներերը.

ա) Ցելսիուսի բ) Ֆարենհայտի գ) Կելվինի դ) Ջոուլի

2. Ջերմայինընդարձակման ժամանակ մարմնի զանգվածը՝

ա) մեծանում է բ) փոքրանում է գ) չի փոխվում

3. Նյութիգազային վիճակից հեղուկ վիճակի անցումը կոչվում է.

ա) պնդացում բ) խտացում գ) հալում

4.Էլեկտրաքարշը շարժվում է 90կմ/ժ արագությամբ: Ինչքան ճանապարհ կանցնի  40վ-ում:

S — 90

T — 40

90/3600

90 * 40 : 3600 = 1

1*Ո՞ր մարմիններն են փոխազդում.

1) դուռը հրելիս-մեխանիկական աշխատանք,

2) ծանրաձողը բարձրացնելիս-մեխանիկական աշխատանք,

3) քայլելիս-շփման ուժ:

2*Նշված դեպքերից որու՞մ է աշխատանք կատարվում.

․ձեռքից բաց թողնված մարմինը ընկնում է գետնին

․կշռաքարը դրված է գետնին

.ապակու հարթ մակերևույթով գլորվում է գնդակ

3.Հաշվել 5մ ճանապարհի վրա 20Ն ուժի կատարած աշխատանքը։

Ն * Տ  = Ջ

F = 20Ն

S = 5Մ

20 * 5 = 100 Ջոուլ

4.Հետեւյալ նյութերից առանձնացրե՛ք թթուները։

K2SO4,H2CO3,СaO,NaOH,Na2O, HNO3,NaCl,  FeO, NaOH, H2SO4, ZnO,  SnO, Ca(OH)2, HCl, NaNO3, BeO, H3PO4, KNO3։

5.Մի՞շտ է արդյոք դեֆորմացիայի ընթացքում առաջանում առաձգականության ուժ:

Ոչ

Դեֆորմացիան լինում են պլաստիկ և առաձգական։ Առաձգական ձևափոխության ժամանակ մարմնի վրա ուժ գործադրելուց հետո այն վերականգնում է իր նախկին ձևն ու չափերը։ Պլաստիկ ձևափոխության ժամանակ մարմնի վրա ուժ գործադրելուց հետո այն մնում է նույն ձև և չի վերականգնում իր նախկին չափերը ու ձևը։

6.Ինչպե՞ս է կոչվում ուժ չափող սարքը:

Ուժաչափ
7. Ի՞նչ միավորներով է արտահայտվում ուժը:

Նյուտոն

8.Ո՞րն է ֆիզիկական երեւույթ.
ա) մեթանի այրումը, բ) բենզինի թորումը բնական նավթից, գ) պող-
պատի ժանգոտումը խոնավ օդում:

9.Այն բարդ նյութերը, որոնք կազմված են մետաղի ատոմներից եւ հիդրօքսիլ խմբից, անվանում հիմքեր կամ հիդրլքսիլներ։

10.Ի՞նչ է վառելանյութը։

Վառելանյութերը դրանք այն նյութերն են, որոնք այրվելիս իրենցից անջատում են ջերմություն։

11.Ո՞ր նյութերն են կոչվում օքսիդներ։

Օքսիդը բարդ նյութ է, որը կազմված է երկու տարրերի ատոմներից։ Դրանցից մեկը թթվածինն է։

Ուժի ազդեցության տակ մարմինը փոխում է ո՛չ միայն իր արագությունը և ուղղությունը, այլ նաև ձևը և չափերը։ Օրինակ՝ քանոնը ճկելուց, ռետինը սեղմելուց և զսպանակը ձգելուց մենք ուժ ենք գործադրում դրանց վրա։ Ուժ գործադրելու ժամանակ մարմինը փոխում է ձևը և չափերը կամ վերականգնում է իր նախկին ձևը ու չափերը։  Ձևափոխությունները լինում են պլաստիկ և առաձգական։ Առաձգական ձևափոխության ժամանակ մարմնի վրա ուժ գործադրելուց հետո այն վերականգնում է իր նախկին ձևն ու չափերը։ Պլաստիկ ձևափոխության ժամանակ մարմնի վրա ուժ գործադրելուց հետո այն մնում է նույն ձև և չի վերականգնում իր նախկին չափերը ու ձևը։