Տևողությունը՝ 10.04-28.04 2023թ

Մանակիցներ՝ 9-րդ դասարանի սովորողներ

Նպատակները՝ Բազմաթիվ հավաստի փաստերի հիման վրա վերլուծել և եզրակացություններ անել հետևյալ հարցերի շուրջ

Կա՞ արդյոք խաղաղ ատոմի վտանգ

Արդյո՞ք միջուկային էներգիան վտանգավոր է

Չեռնոբիլի աղետի հետևանքները

ԱԷԿ-ի շրջակա միջավայրի աղտոտումը

Չեռնոբիլի աղետի հետևանքները

1986 թվականի ապրիլի 26-ին Չեռնոբիլի ատոմակայանի չորրորդ էներգաբլոկում տեղի ունեցավ աշխարհի ամենամեծ միջուկային էներգետիկ վթար: Այս իրադարձությունը արմատապես փոխեց մարդկանց կյանքը և պատճառել ահռելի տնտեսական և բնապահպանական վնաս, որը բնակիչները դեռ զգում են իրենց վրա։

Դիտարկենք վթարից հետո ծագած հիմնական բնապահպանական խնդիրները:
Ռեակտորի պայթյունի և հաջորդ մի քանի օրերի արդյունքում մթնոլորտ են արտանետվել մեծ քանակությամբ ռադիոակտիվ
նյութեր, այդ թվում՝ ցեզիում-137, ստրոնցիում-90, յոդ-131 և
պլուտոնիումի ռադիոիզոտոպներ:

Քաղաքային էկոլոգիա

Այստեղ աղտոտվածությունը կենտրոնացած էր առաջին հերթին բաց տարածքի վրա՝
հողամասեր, փողոցներ, ճանապարհներ, տների պատեր և տանիքներ, հրապարակներ և այգիներ: Դրանք ցույց էին տալիս սովորականից շատ ավելի բարձր ճառագայթային ֆոն: Դա իշխանություններին դրդել է բնակչությանը տարհանել քաղաքներից ատոմակայանի շուրջ 30 կմ տարածքի վրա գտնվող բնակավայրերը, որոնք մինչ օրս մնացել են անմարդաբնակ:

Գյուղատնտեսական հողերի էկոլոգիա

Մշակաբույսեր ցանելու համար նախատեսված տարածքները, պարզվեց, որ ոչ պիտանի էին: Միգրացիայի լուրջ խնդիր կար, քանի որ ռադիոակտիվ նյութերը սննդային շղթաներով կուտակվում էին մարդու մարմնում: Սրա հետ կապված փակվել են մի քանի տասնյակ կոլտնտեսություններ և Սովխոզները, գյուղացիական տնտեսությունները լուծարվել են։ Տուժել է ագրոարդյունաբերական համալիրը և լուրջ կորուստներ են եղել: Ժամանակի ընթացքում հողում ռադիոնուկլիդների կոնցենտրացիան սկսեց նվազել, ինչը կապված է հիմնականում եղանակային պայմանների հետ, դրանց ներթափանցումը ավելի խորը երկրագնդի շերտերն ու քայքայումը, բայց հիմա էլ մեծ թվով գյուղատնտեսական նշանակության հողերը մնում են անօգտագործելի:

Ջրային էկոլոգիա

Տուժել էին ոչ միայն կայարանի մոտակայքում գտնվող ջրային մարմինները: Ի սկզբանե տեղի է ունեցել ռադիոնուկլիդների նստեցում ջրի մակերևույթների վրա, սակայն նոսրացում զգալիորեն նվազեցրել է աղտոտվածությունը: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ջրում կենտրոնացված էին հիմնականում ռադիոնուկլիդներ՝ կարճ քայքայման ժամանակաշրջանով: Դրանց քանալը մի քանի օր անց, բնականաբար, զգալիորեն նվազել է:
Ինչ վերաբերում է հողից երկարակյաց ռադիոնուկլիդների տարրալվացմանը, ապա դրանց մակարդակը մոտ է նորմալին և չի վնասում առողջությանն ու շրջակա միջավայրին։

Անտառային էկոլոգիա

Ռադիոակտիվ փոշու արտանետումը և դրա կլանման բարձր աստիճանը հանգեցրել են
ատոմակայանի 10 կմ գոտու փշատերև ծառերի ամբողջական ոչնչացմանը:
Մասամբ վնասվել են կարծր փայտերը։ «Այրված» անտառը կարմրել է:
Հայտնաբերվել են սունկ, հատապտուղներ և անտառային այլ ապրանքներ
ցեզիում-137-ի բարձր պարունակություն։ Այս տարրի երկար քայքայման երկար ժամանակից անտառը կմնա աղտոտված գալիք տասնամյակների ընթացքում:

Այսպիսով, Չեռնոբիլի ատոմակայանում տեղի ունեցած վթարը դարձավ ոչ միայն
ազգային ողբերգություն, բայց նաև լուրջ փորձություն թե՛ քաղաքական
և երկրի տնտեսական համակարգի համար, թե՛ դառը դաս բոլոր նրանց համար, ովքեր ունեն կապ միջուկային էներգիայի հետ:

1.Որոշեք ցրող ոսպնյակի օպտիկական ուժը, եթե նրա կեղծ կիզակետը գտնվում է ոսպնյակից 200 սմ հեռավորության վրա:  

D = 1/F
D = 1/200սմ

2. Ոսպնյակի օպտիկական ուժը 2 դպտր է: Ինչպիսի՞ ոսպնյակ է այն՝ հավաքող, թե՞ ցրող: Որքա՞ն է նրա կիզակետային հեռավորությունը:

F = 1/D = 1/2 = 0,5
Այդ ոսպնյակը հավաքող է

3.Ինչպիսի՞ն է ապակե երկգոգավոր ոսպնյակը:

 ցրող

իրական

կեղծ

հավաքող

4.Ինչպե՞ս է կոչվում այն կետը, որում ոսպնյակում բեկվելուց հետո հավաքվում են հավաքող ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները:

Այն կետը, որում ոսպնյակում բեկվելուց հետո հավաքվում են հավաքող ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր կիզակետ:

5. Առարկայի բարձրությունը 70 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 52 սմ:
Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:

Г = H/h = 52/70 = 0,74սմ

6.Որքա՞ն է 0.8 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 2.5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:

h = H/Г = 0,8/2,5 = 0,32

7.Առարկայի բարձրությունը 75 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 56 սմ: Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:

Г = H/h = 56/75 = 0,75

8. Որքա՞ն է 1,1 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 3,5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:

h = H/Г = 1,1/3,5 = 0,31

9.Առարկայի պատկերի բարձրությունը ցրող ոսպնյակում 53 սմ է, իսկ ոսպնյակի գծային խոշորացումը 0,6: Որքա՞ն է այդ առարկայի բարձրությունը:

h = H/Г = 53/0,6 = 88,3

Լույսի անդրադարձման և բեկման երևույթները օգտագործվում են լուսային ճառագայթների տարածման ուղղությունը փոխելու նպատակով՝ տարբեր օպտիկական սարքերում, ինչպիսիք են մանրադիտակը, աստղադիտակը, խոշորացույցը, լուսանկարչական ապարատը և այլն: 

 Այդ բոլոր սարքերում լուսափնջի կառավարումը իրականացվում է նրանց կառուցվածքի ամենակարևոր մասի՝ ոսպնյակի միջոցով:  

Ոսպնյակ է կոչվում թափանցիկ, սովորաբար ապակե մարմինը, որը երկու կողմից սահմանափակված է գնդային մակերևույթներով: 

Ինչպես երևում է նկարից, ոսպնյակը սահմանափակված է R1, R2 շառավիղներով և C1, C2 կենտրոններով գնդային մակերևույթներով: Ըստ իրենց ձևի՝ ոսպնյակները լինում են ուռուցիկ և գոգավոր:Ուռուցիկ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավելի հաստ է, քան եզրերը:Լինում են երկուռուցիկ (ա), հարթուռուցիկ (բ), գոգավոր-ուռուցիկ (գ) ոսպնյակներ: 

Գոգավոր են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավերի բարակ է, քան եզրերը:Նրանք նույնպես լինում են 3 տեսակի. երկգոգավոր (ա),հարթ-գոգավոր (բ), գոգավոր-ուռուցիկ (գ): 

 Ըստ իրենց չափերի՝ ոսպնյակները լինում են բարակ և ոչ բարակ:Բարակ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասը (հաստությունը) զգալիորեն փոքր է նրանց սահմանափակող գնդային մակերևույթների շառավիղներից՝ d≪R1,R2Այստեղ d-ն ոսպնյակի հաստությունն է, R1,R2-ը՝ գնդոլորտների շառավիղները: Բարակ ոսպնյակների պայմանական նշաններն են՝ 

 Կառուցման խնդիրներում հիմնականում ոսպնյակները ներկայացվում են այս պայմանական նշաններով: Ոսպնյակի բնութագրերն են.1. Գլխավոր օպտիկական առանցքըՈսպնյակը պարփակող գնդային մակերևույթների C1,C2 կենտրոնները միացնող ուղիղը կոչվում է գլխավոր օպտիկական առանցք:Այդ առանցքով ուղղված լուսային ճառագայթները ոսպնյակով անցնելիս չեն բեկվում և իրենց ուղղությունը չեն փոխում: 2. Օպտիկական կենտրոնըԲարակ ոսպնյակի և գլխավոր օպտիկական առանցքի հատման Օ կետը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական կենտրոն:Ոսպնյակի օպտիկական կենտրոնով անցնող ճառագայթը իր ուղղությունը չի փոխում: 

3. Օպտիկական առանցքըՈսպնյակի Օ օպտիկական կենտրոնով անցնող ցանկացած ուղիղ կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական առանցք:Ոսպնյակն ունի 1 գլխավոր և բազմաթիվ երկրորդային օպտիկական առանցքներ: Եթե ուռուցիկ ոսպնյակի նյութի բեկման ցուցիչն ավելի մեծ է միջավայրի բեկման ցուցիչից, օրինակ եթե միջավայրն օդն է, իսկ ոսպնյակը ապակի, ապա ուռուցիկ ոսպնյակը հավաքող է:Ոսպնյակը հավաքող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո հավաքվում է մեկ կետում:

 Նույն պայմանի դեպքում գոգավոր ոսպնյակը ցրող է:Ոսպնյակը ցրող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո ցրվում է բոլոր ուղղություններով:

4. Գլխավոր կիզակետը  Ոսպնյակի կարևոր բնութագրերից է նրա կիզակետը:Fկետը, որում, ոսպնյակում բեկվելուց հետո, հավաքվում են գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները, եթե ոսպնյակը հավաքող է, կամ ճառագայթների մտովի շարունակությունները, եթե ոսպնյակը ցրող է, կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր կիզակետ:

 Ցանկացած ոսպնյակ ունի երկու գլխավոր կիզակետ. ամեն կողմից մեկական, ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքի վրա: ՈւշադրությունՀավաքող ոսպնյակի կիզակետերը իրական են, իսկ ցրողներինը՝ կեղծ:

 5. Կիզակետային հեռավորությունՈսպնյակի օպտիկական կենտրոնից` Oմինչև գլխավոր կիզակետ` F ընկած հեռավորությունը կոչվում է ոսպնյակի կիզակետային հեռավորություն:Կիզակետային հեռավորությունը նշանակվում է OF կամ F, և չափվում է մետրով: 

6. Կիզակետային հարթություն

Ոսպնյակի գլխավոր կիզակետով անցնող, գլխավոր օպտիկական առանցքին ուղղահայաց հարթությունը կոչվում է կիզակետային հարթություն, իսկ ուղղահայաց ուղիղը՝ կիզակետային ուղիղ:Եթե ոսպնյակը հավաքող է, ապա ճառագայթների կամայական զուգահեռ փունջ ոսպնյակով անցնելուց հետո հավաքվում է այդ ճառագայթներին զուգահեռ օպտիկական առանցքի և կիզակետային ուղղի հատման կետում: Եթե ոսպնյակը ցրող է, ապա նրանում բեկվելուց հետո, ճառագայթներին զուգահեռ օպտիկական առանցքի և կիզակետային ուղղի հատման կետում կհավաքվեն այդ ճառագայթների շարունակությունները: 

7. Օպտիկական ուժ

Կիզակետային հեռավորության հակադարձ մեծությունը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական ուժ և նշանակվում է Dտառով: D=1/F Ինչքան փոքր է ոսպնյակի կիզակետային հեռավորությունը, այնքան ավելի մեծ է նրա օպտիկական ուժը, այսինքն ՝ այնքան ավելի ուժեղ է այն բեկում ճառագայթները:Հավաքող ոսպնյակի օպտիկական ուժը դրական է՝ D≻0, իսկ ցրող ոսպնյակի օպտիկական ուժը բացասական է՝D≺0:Օպտիկական ուժի չափման միավորը 1 դիօպտրիան է: 1դպտր=1մ⁻¹

1 դպտր-ն1մ կիզակետային հեռավորությամբ ոսպնյակի օպտիկական ուժն է:Օպտիկական բազմաթիվ սարքեր կազմված են մի քանի ոսպնյակից:Իրար հպված մի քանի ոսպնյակներով համակարգի օպտիկական ուժը հավասար է այդ համակարգի ոսպնյակների օպտիկական ուժերի գումարին:

D=D1+D2, որտեղ D-ն համակարգի օպտիկական ուժն է, իսկ D₁-ը և D₂-ը առանձին ոսպնյակների օպտիկական ուժերն են: 

8. Խոշորացում Ոսպնյակի միջոցով ստացվող առարկայի պատկերը կարող է առարկայից ավելի մեծ կամ փոքր չափեր ունենալ: 

Ոսպնյակի խոշորացումը ցույց է տալիս, թե առարկայի պատկերի գծային չափերը առարկայի  չափերի որ մասն են կազմում:Խոշորացումը նշանակում են Гտառով:Առարկայի պատկերի և առարկայի գծային չափերի հարաբերությունը կոչվում է ոսպնյակի խոշորացում:

Γ=H/h, որտեղ H-ը առարկայի պատկերի բարձրությունն է, իսկ h-ը՝ առարկայինը:

Տնային առաջադրանք՝ Էջ 109 (1-8 հարցերին)

1. Ոսպնյակը դա մարմնիկ է (սովորաբար ապակե), որը երկու կողմից սահմանափակված է գնդային մակերևույթներով: Այն լինում է երկու տեսակի՝ գոգավոր և ուռուցիկ: Իրենք էլ իրենց հերթին ունեն տեսակներ: Ուռուցիկ ոսպնյակը լինում է երկուռուցիկ, հարթուռուցիկ և գոգավոր-ուռուցիկ: Գոգավոր ոսպնյակը լինում է երկգոգավոևր, հարթգոգավոր, գոգավոր-ուռուցիկ:
2. O₁O₂ ուղիղը կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցք։
3. Ուռուցիկ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավելի հաստ է, քան եզրերը: Իսկ գոգավոր ոսպնյակի դեպքում հակառակը՝ միջին մասը եզրերից ավելի բարակ է:
4. Այն ոսպնյակը, որի մեջտեղի մասի հաստությունը ավելի փոքր է, քան իրեն սահմանափակող գնդային մակերևույթների շառավիղները, կոչվում է բարակ ոսպնյակ։ Բարակ ոսպնյակի և գլխավոր օպտիկական առանցքի հատման կետը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական կենտրոն։ Օպտիկական կենտրոնը օժտված է ուղղությունը չփոխելու հատկությամբ։
5. Հավաքող ոսպնյակները ոսպնյակի միջով անցած ճառագայթները հավաքում են մի կետում, իսկ ցրող ոսպնյակները տարբեր ուղղություններով են ցրում։
6. Հավաքող ոսպնյակների կիզակետ է կոչվում այն կետը, որտեղ հատվել են ճառագայթները ոսպնյակի միջով անցնելուց հետո։ Ցրող ոսպնյակների գլխավոր կիզեկտը կարող ենք գտնել ճառագայթները մտովի շարունակելով։
7. Կիզակետային հեռավորություն է կոչվում այն հեռավորությունը, որը ընկած է օպտիկական կենտրոնի և գլխավոր կիզակետի միջև։ Ցրող և հավաքող ոսպնյակների կիզակետային հեռավորությունները տարբերվում են նրանով, որ հավաքող ոսպնյակի գլխավոր կիզակետը գտնվում ոսպնյակի դիմացը, իսկ ցրողինը՝ հետևում։
8. Օպտիկական ուժ է կոչվում այն մեծությունը, որը որոշում է ոսպնյակի բեկվելու ունակությունը և ուժը։ Այն նշանակում են D տառով, որը անվանում են դիոպտիրիա։

Լույսը շատ կարևոր դեր է կատարում մարդու կյանքում:

Լույսի շնորհիվ մենք կարողանում ենք ճանաչել մեզ շրջապատող աշխարհը:

Լույսն է, որ Արեգակից Երկիր հասնելով մեր մոլորակի վրա կյանքի գոյության համար անհրաժեշտ պայմանններ է ստեղծում:

Իսկ ի՞նչ է լույսը:

Լույսի բնույթի վերաբերյալ առաջին գիտական տեսությունը ստեղծել է Իսահակ Նյուտոնը 17-րդ դարում:

Ըստ Նյուտոնի.

Լույսը կազմված է փոքրիկ մասնիկներից՝ կորպուսկուլներից, որոնք լուսատու մարմինը առաքում է բոլոր ուղղություններով՝ ճառագայթների երկայնքով:

Գրեթե միաժամանակ, հոլանդացի գիտնական Քրիստիան Հյուգենսը առաջարկել է լույսի ալիքային տեսությունը:

Ըստ Հյուգենսի.

Լույսը առաձգական ալիք է՝ լույսի աղբյուրից հեռացող համակենտրոն գնդոլորտների տեսքով:

Վակումում լույսի տարածումը հերքեց լույսի՝ առաձգական ալիք լինելը: Սակայն 19-րդ դարի երկրորդ կեսին, էլեկտրամագնիսական ալիքների փորձնական ստացումը, լույսի և էլետրամագնիսական ալիքների արագության համընկնելը, թույլ տվեց Մաքսվելին և Հերցին իրենց աշխատություններում հաստատել լույսի ալիքային բնույթը և լույսը նույնացնել էլետրամագնիսական ալիքի հետ:

Լույս կամ տեսանելի ճառագայթում են անվանում 400−800ՏՀց (1ՏՀց=1012 Հց) հաճախության էլեկտրամագնիսական ալիքները, որոնք մարդու մոտ կարող են առաջացնել տեսողական զգայություններ:

Տարբեր հաճախությունների ճառագայթումները մարդու մոտ տարբեր գույների զգայություններ են առաջացնում՝ սկսած կարմիրից՝ 400−480 ՏՀց, մինչև մանուշակագույն՝ 670−800ՏՀց:

Հետագայում Ալբերտ Այնշտայնը՝ ֆոտոէֆեկտի երևույթը բացատրելիս, նորից անդրադարձավ լույսի մասնիկային բնույթին և ցույց տվեց, որ

ճառագայթելիս և կլանվելիս, լույսը իրենից ներկայացնում է լուսային մասնիկների՝ ֆոտոնների հոսք:

Այսպիսով լույսն ունի հատկությունների երկակիություն:

Սակայն անկախ այն բանից, թե ինչ բնույթ ունի լույսը՝ մասնիկների հոսք է, թե էլեկտրամագնիսական ալիք, այն ներկայացվում է որպես ճառագայթներ, որոնք սկսվում են լուսատու մարմնից և տարածվում բոլոր ուղղություններով՝ ցույց տալով լուսային էներգիայի տարածման ուղղությունը:

Տեսանելի տիրույթում ճառագայթող մարմնին անվանում են լույսի աղբյուր:

Եթե լույսի աղբյուրի չափերը շատ փոքր են մինչև լուսավորվող մարմին ընկած հեռավորության համեմատ, ապա այն անվանում են լույսի կետային աղբյուր: 

Լույսի աղբյուրները բաժանվում են նաև բնական և արհեստական աղբյուրների:

Լույսի բնական աղբյուրներն են՝ Արեգակը, աստղերը, կայծակը, լուսատիտիկը և այլն:

Լույսի արհեստական աղբյուրներն են՝ ջերմային աղբյուրները (շիկացման լամպ, գազայրիչի բոց, մոմի լույս և այլն) և ոչ ջերմային աղբյուրները (ցերեկային լույսի լամպ, լուսադիոդ, լազեր, հեռուստացույցի կամ համակարգչի էկրան):

Լույսի աղբյուր կարող են լինել ոչ միայն լուսատու մարմինները, այլև այն մարմինները, որոնք անրադարձնում են իրենց վրա ընկած լույսը բոլոր ուղղություններով, դարռնալով տեսանելի:

Այդպիսի աղբյուրներ են՝ Լուսինը, մոլորակները և մեր շուրջը գտնվող բոլոր տեսանելի առարկաները:

Լույսի տարածումը համասեռ միջավայրում:

Ֆիզիկայի այն բաժինը, որն ուսումնասիրում է լույսի հետ կապված երևույթները, կոչվում է օպտիկա:

Օպտիկայի այն բաժինը, որն ուսումնասիրում է լուսային ճառագայթների տարածման օրինաչափությունները՝ հաշվի չառնելոով նրանց ալիքային հատկությունները, կոչվում է երկրաչափական օպտիկա: 

Երկրաչափական օպտիկայի օրենքներից մի քանիսը հայտնագործվել է լույսի բնույթը պարզելուց շատ առաջ:

Այդպիսի օրենքներից է՝ լույսի ուղղագիծ տարածման օրենքը, որը ձևակերպել է հույն գիտնական Էվկլիդեսը՝ մ. թ. ա. երրորդ դարում:

Համասեռ, թափանցիկ միջավայրում լույսն ուղղագիծ է տարածվում:

Դրանում կարելի է համոզվել փորձերի օգնությամբ, որոնք հարմար է կատարել լազերային ցուցափայտի արձակած ճառագայթով: Այս կերպ կարող ենք տեսնել, որ ապակե անոթի մեջ լցված ջրում՝ համասեռ, թափանցիկ միջավայրում, լազերային ճառագայթը տարածվում է ուղիղ գծով:

Լույսի ուղղագիծ տարածման հետևանք են հստակ ստվերները, որոնք ընկնում են անթափանց մարմիններից, երբ դրանք լուսավորվում են լույսի կետային աղբյուրից:

Օրինակ՝ եթե կետային լույսի աղբյուրի և էկրանի միջև անթափանց գունդ տեղադրենք, ապա էկրանի վրա մուգ շրջանի տեսքով ստվեր կհայտնվի:

Ստվերն այն տեղն է, որտեղ չի ընկնում լույսի աղբյուրի լույսը:

Եթե լույսի կետային աղբյուրի փոխարեն օգտագործվի ավելի մեծ չափեր ունեցող աղբյուր՝ լամպ, ապա հստակ ստվերի փոխարեն լուսավորված ֆոնին կստանանք ստվեր և կիսաստվեր:

Դա ոչ միայն չի հակասում, այլ, ևս մեկ անգամ հաստատում է լույսի ուղղագիծ տարածման օրենքը:

Այն մասում, որտեղ լույս չի ընկնում լամպի և ոչ մի կետից, լիակատար ստվեր է, իսկ այն տիրույթում, որտեղ լույսը միայն որոշ կետերից է ընկնում՝ առաջանում է կիսաստվեր:

Հսկայական չափերի ստվեր և կիսաստվեր գոյանում են Արևի և Լուսնի խավարումների ժամանակ:

Արևի խավարումն առաջանում այն դեպքում, երբ Լուսինը՝ Երկրի շուրջը իր պտույտի ժամանակ, ամբողջովին կամ մասնակիորեն ծածկում է Արեգակը:

Իսկ, երբ Լուսինն է հայտնվում Երկրագնդի առաջացրած ստվերի կոնի մեջ, ապա տեղի ունենում Լուսնի խավարում:

Լուսնի խավարումների ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տվել Արիստոտելին՝ մ. թ. ա. չորրորդ դարում, եզրակացնել, որ Երկիրը գնդաձև է, ինչի վկայությունը Լուսնի վրա Երկրագնդի ստվերի շրջանաձև լինելն է:

Առաջադրանքներ

1. Արևոտ օրը 4.5 մ բարձրություն ունեցող խնձորենին գցում է 0.75 մ երկարությամբ ստվեր, իսկ լորենին՝ 4 մ երկարությամբ ստվեր:

Ինչի՞ է հավասար լորենու բարձրությունը:

Պատասխանը գրել մետրերով՝ տասնորդական թվի ճշտությամբ:

h₁ / h₂ = l₁/ l₂
h₁ / 4,5 = 4 / 0,75
h₁ = 4 / 0,75 * 4,5 = 24

2. Ուղղաձիգ դրված քառորդ մետրանոց քանոնի ստվերի երկարությունը 0.45 մ է: Դրա օգնությամբ որոշեք հուշարձանի բարձրությունը, եթե վերջինիս ստվերի երկարությունը 4.8 մ է:

Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:

h₁ / h₂ = l₁ / l₂
1/4 / h₂ = 0,45 / 4,8

h₂ = 0,45 / 4,8 * 1/4

3.Հոր հասակը 50 սմ-ով ավելի է դստեր հասակից:

Նրանց ստվերների երկարությունների տարբերությունը 65 սմ է:

Որքա՞ն է աղջկա հասակը, եթե նրա ստվերի երկարությունը 150 սմ է:

Պատասխանը ներկայացնել սմ-ով, ամբողջ թվի ճշտությամբ:

Աղբյուրներ՝ 1, 2, 3

Կատարել են՝ Իրինա Գյուրջինյանը, Գոհար Բարսեղյանը, Նանե Խաչատրյանը

Կարճատեսություն և հեռատեսություն

Մարդու աչքը օպտիկական համակարգ է։ Աչք մտնող լույսի ճառագայթները բեկվում են եղջերաթաղանթի և ոսպնյակի մակերեսին։
Ոսպնյակը թափանցիկ մարմին է, որը նման է ոսպնյակին: Հատուկ մկանը կարող է փոխել ոսպնյակի ձևը՝ այն դարձնելով կամ քիչ թե շատ ուռուցիկ։ Դրա շնորհիվ ոսպնյակը կա՛մ մեծացնում է, կա՛մ նվազեցնում իր կորությունը և դրա հետ մեկտեղ՝ կիզակետային երկարությունը։ Աչքի օպտիկական համակարգը կարելի է դիտարկել որպես փոփոխական կիզակետային երկարությամբ համընկնող ոսպնյակ, որը պատկերը նախագծում է ցանցաթաղանթի վրա:

Եթե ​​առարկան շատ հեռու է, ապա պատկերը ստացվում է ցանցաթաղանթի վրա՝ առանց ոսպնյակի մկանի լարվածության (այսինքն, երբ աչքը նայում է հեռուն, այն գտնվում է հանգիստ վիճակում)։ Երբ մոտակա առարկան հետազոտվում է, ոսպնյակը սեղմվում է և կիզակետային երկարությունը այնքան է կրճատվում, որ ստացված պատկերի հարթությունը կրկին հավասարվում է ցանցաթաղանթին:

Կարճատեսություն

Կարճատեսությունը (միոպիա) աչքի բեկունակության թերություն Է, որի հետևանքով կարճատեսությամբ տառապող անձինք վատ են տեսնում հեռվում գտնվող առարկաները։ Կարճատեսության դեպքում զուգահեռ ճառագայթներն աչքում բեկվելուց հետո կիզակետվում են ոչ թե ցանցաթաղանթի վրա (ինչպես լինում է բնականոն տեսողության դեպքում), այլ դրա առջևում, որի հետևանքով դիտվող առարկայի հստակ պատկերը ցանցաթաղանթի վրա չի ստացվում։

Կարճատեսության ժամանակ մեծ մասամբ ակնագնդի ձևի փոփոխություններն աննշան են լինում, սակայն, երբ ակնագունդը շարունակում է երկարել, կարճատեսության աստիճանը մեծանում է: Դրա առաջընթացը կարող է հանգեցնել աչքի լուրջ փոփոխությունների և տեսողության նշանակալի կորստի:

Կարճատես աչքի օպտիկական թերությունը կարելի է շտկել համապատասխան ակնոցով, որը ցանցաթաղանթի վրա վերականգնում է հեռավոր առարկաների պարզորոշ պատկերը և ուժեղացնում տեսողության սրությունը, որպես կանոն, մինչև բնականոն մակարդակը:

Կարճատեսությունը կարող է լինել բնածին կամ կարող է առաջանալ ժամանակի ընթացքում։ Կարճատեսության ժամանակ մոտ տարածությունում մարդը տարբերում է նույնիսկ ամենափոքր մանրուքները, սակայն որքան առարկաները հեռանում են, այնքան վատանում է տեսողությունը։ Կարճատեսության խնդրի լուծումը կայանում է նրանում, որ թուլացվի աչքի ռեֆրակցիոն ուժն այնպես, որ պատկերը հայտնվի ցանցաթաղանթի վրա (այսինքն աչքը վերադառնա նորմալ վիճակի)։

Հեռատեսություն

Հեռատեսությունը աչքի օպտիկական թերություն է, որի դեպքում առարկայից եկող զուգահեռ ճառագայթները կիզակետվում են ոչ թե ցանցաթաղանթի վրա, այլ նրա հետևում: Այս դեպքում ցանցաթաղանթը պատկերը փոխանցում է ոչ հստակ։

Հեռատեսության պատճառներից կարող է լինել ակնագնդի կարճ լինելը կամ աչքի ռեֆրակցիոն ուժը։ Ավելացնելով այն՝ հնարավոր է հասնել նրան, որ ճառագայթները հատվեն այնտեղ, որտեղ հատվում են նորմալ տեսողության ժամանակ։

Մարդու տարիքի հետ մեկտեղ, հատկապես մոտ տարածության վրա, վատանում է աչքի հարմարվողականությունը․ քանի որ տարիքի փոփոխման հետ մեկտեղ փոխվում է նաև տեսապակու էլաստիկությունը, թուլանում են մկաները, որոնք պահում են տեսապակին, ինչի հետևանքով էլ վատանում է տեսողությունը։ Այդ իսկ պատճառով տարիքային հեռատեսությունն առկա է գրեթե բոլոր 40-50 տարեկան մարդկանց մոտ։

Հեռատեսության ցածր աստիճանի դեպքում սովորաբար պահպանվում է բարձր տեսողությունը ինչպես հեռու, այնպես էլ մոտ տարածությունում, բայց կարող են լինել հոգնածության, գլխացավի և գլխապտույտի բողոքներ։ Միջին հեռատեսության դեպքում հեռու տարածությունում տեսողությունը լավ է պահպանվում, իսկ մոտը դժվարանում է։ Բարձր հեռատեսության դեպքում տեսողությունը վատթարանում է և հեռու, և մոտ տարածությունում, քանի որ աչքի բոլոր հնարավորությունները պատկերը ցանցաթաղանթի վրա կենտրոնացնելու համար սպառվում են։

Տևողությունը` 13.02-28.02

Մասնակիցներ՝ Ավագ դպրոցի 9-12 րդ դասարանի սովորողներ

Նպատակը`

Իմանալ, թե ինչպես է մագնիսական դաշտը ազդում Երկրի կենսաբանական օբյեկտների վրա
Սովորել աշխատել տեղեկատվության հետ
Բացահայտել մագնիսական դաշտերի հատկությունները և վերլուծել ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմների վրա

Խնդիրները`

Ուսումնասիրել մագնիսական դաշտերի ազդեցությունը բուսական և կենդանական օրգանիզմների վրա
Ուսումնասիրել մագնիսական դաշտի ազդեցության աստիճանը մարդու առողջության վրա
Բացահայտել մագնիսական դաշտերի դրական և բացասական կողմերը
Գտնել արդյունավետ միջոց՝ լուծելու մագնիսական դաշտերի ազդեցության խնդիրը

Աղբյուր

Մագնիսական դաշտի ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմների վրա

Էլեկտրական էներգիան մարդկության ամենամեծ հայտնագործությունն է, առանց որի քաղաքակրթությունն իր ներկայիս ձևով չէր լինի: Էներգիայի այս տեսակը լայնորեն օգտագործվում է մարդկության կողմից:

Էլեկտրամագնիսական դաշտ միշտ առաջանում է, երբ ազատ էլեկտրոնները շարժվում են հաղորդիչում, ուստի էլեկտրական էներգիայի փոխանցումն ուղեկցվում է ինտենսիվ էլեկտրամագնիսական ճառագայթմամբ։

Որոշ դեպքերում էլեկտրամագնիսական ճառագայթումն ավելի վնասակար ազդեցություն է ունենում կենդանի օրգանիզմի վրա, քան ճառագայթումը: Փաստն այն է, որ ճառագայթային ֆոնը միշտ եղել է մեր մոլորակի վրա և որոշակի ժամանակներում դրա մակարդակն ավելի բարձր է եղել, քան Չեռնոբիլի բացառման գոտում։ Երկրի էլեկտրամագնիսական դաշտի մակարդակն ամեն տարի միայն ավելանում է, ինչը կապված է մարդու գործունեության հետ։ Էլեկտրահաղորդման գծերը և որոշ այլ էլեկտրակայաններ ստեղծում են արդյունաբերական հաճախականությունների էլեկտրամագնիսական դաշտեր (50 Հց) հարյուրավոր անգամ ավելի բարձր բնական դաշտերի միջին մակարդակից:

Էլեկտրամագնիսական դաշտի բացասական ազդեցությունն դրսևորվում է դաշտի ուժգնությամբ: Մարդկանց մոտ խախտվում է էնդոկրին համակարգի աշխատանքը, նյութափոխանակության պրոցեսները, ուղեղի և ողնուղեղի գործառույթները և այլն։

Մինչ օրս, ըստ բնապահպանների և հիգիենիստների, հայտնի է, որ էլեկտրամագնիսական ճառագայթման բոլոր միջակայքերը ազդում են մարդկանց առողջության և աշխատանքի վրա և ունեն երկարաժամկետ հետևանքներ: Էլեկտրամագնիսական դաշտերի ազդեցությունը մարդու վրա, դրանց բարձր տարածվածության պատճառով, ավելի վտանգավոր է, քան ճառագայթումը։

Արդյունաբերական հաճախականության էլեկտրական դաշտերը շրջապատում են մարդուն շուրջօրյա՝ էլեկտրական լարերի, լուսավորության սարքավորումների, կենցաղային էլեկտրական սարքերի, էլեկտրահաղորդման գծերի և այլնի ճառագայթման պատճառով: Արդյունաբերության և առօրյա կյանքում էլեկտրամագնիսական ճառագայթման էներգիայի բեռը անընդհատ աճում է էլեկտրամագնիսական բնույթի ֆիզիկական դաշտերի աղբյուրների ցանցի արագ ընդլայնման, ինչպես նաև դրանց հզորության բարձրացման պատճառով:

Մարդը չի կարողանում ֆիզիկապես զգալ իրեն շրջապատող էլեկտրամագնիսական դաշտը, սակայն դա հանգեցնում է նրա հարմարվողական պաշարների նվազմանը, իմունիտետի, աշխատունակության նվազմանը, դրա ազդեցության տակ մարդու մոտ զարգանում է քրոնիկական հոգնածության համախտանիշ, մեծանում է հիվանդությունների ռիսկը։ Հատկապես վտանգավոր է էլեկտրամագնիսական ճառագայթման ազդեցությունը երեխաների, դեռահասների, հղիների և վատառողջ մարդկանց վրա։

Էլեկտրամագնիսական դաշտի կենսաբանական գործողության հնարավոր մեխանիզմները

Կենդանի օրգանիզմների վրա էլեկտրամագնիսական ճառագայթման գործողության մեխանիզմը դեռ վերջնականապես վերծանված չէ։ Կան մի քանի վարկածներ, որոնք բացատրում են էլեկտրամագնիսական դաշտի կենսաբանական ազդեցությունը։

Հիմնականում դրանք հանգում են հյուսվածքների հոսանքների ցուցմանը և դաշտի անմիջական ազդեցությանը բջջային մակարդակում, հիմնականում՝ թաղանթային կառուցվածքների վրա դրա ազդեցությամբ:

Ենթադրվում է, որ էլեկտրամագնիսական դաշտի ազդեցությամբ կարող են փոխվել կենսաբանական թաղանթների միջով դիֆուզիայի արագությունը, կենսաբանական մակրոմոլեկուլների կողմնորոշումն ու հաստատումը և, ի լրումն, ազատ ռադիկալների էլեկտրոնային կառուցվածքի վիճակը։

Էլեկտրամագնիսական ճառագայթման ազդեցությունը քիմիական ռեակցիաների վրա

Կենդանի օրգանիզմները բարդ տարասեռ համակարգեր են, որոնցում բիոկոլոիդները և ֆիզիկաքիմիական ռեակցիաները առաջատար դեր են խաղում: Մի քանի գիտնականներ ցույց են տվել, որ կոլոիդային համակարգերում ռեակցիաների արագությունը կախված է արեգակնային ակտիվությունից և գեոմագնիսական բևեռների նկատմամբ գտնվելու վայրից:

Էլեկտրամագնիսական դաշտի ազդեցությունը բջջի վրա…

Հայտնի է, որ բջջային թաղանթները շատ զգայուն են տարբեր քիմիական և ֆիզիկական նյութերի, այդ թվում՝ ճառագայթման ազդեցության նկատմամբ: Թաղանթների մորֆոլոգիական և ֆունկցիոնալ խանգարումները հայտնաբերվում են ճառագայթումից գրեթե անմիջապես հետո և շատ ցածր չափաբաժիններով: Իոնային կազմի փոփոխությունը, որը տեղի է ունենում այս դեպքում, կարող է բջջում պրոլիֆերատիվ պրոցեսներ սկսել։ Բացի կենսաբանական թաղանթների թափանցելիությունը փոխելուց և նատրիումի կատիոնների ակտիվ տեղափոխումը արագացնելուց, էլեկտրամագնիսական ճառագայթումը ակտիվացնում է չհագեցած ճարպաթթուների պերօքսիդացումը և միտոքոնդրիայում օքսիդացման և ֆոսֆորիլացման գործընթացները:

Ենթադրվում է, որ բջջային մակարդակում այս բոլոր փոփոխությունները զարգանում են հետևյալ պատճառներով.

Էլեկտրամագնիսական դաշտը գործում է լիցքավորված մասնիկների և հոսանքների վրա, ինչի արդյունքում դաշտի էներգիան բջջային մակարդակում վերածվում է էներգիայի այլ տեսակների։ Էլեկտրական դաշտում ատոմները և մոլեկուլները բևեռացված են, բևեռային մոլեկուլները կողմնորոշված ​​են մագնիսական դաշտի տարածման ուղղությամբ։ Էլեկտրոլիտներում, որոնք հյուսվածքների հեղուկ բաղադրիչներն են, իոնային հոսանքները առաջանում են արտաքին դաշտի ազդեցությունից հետո:

Փոփոխական էլեկտրական դաշտը առաջացնում է կենդանի օրգանիզմների հյուսվածքների տաքացում ինչպես դիէլեկտրիկի (ջլեր, աճառ, ոսկորներ) փոփոխական բևեռացման, այնպես էլ հաղորդիչ հոսանքների առաջացման պատճառով: Ջերմային էֆեկտը էլեկտրամագնիսական դաշտի էներգիայի կլանման հետևանք է։ Որքան մեծ է դաշտի ուժը և ազդեցության ժամանակը, այնքան ավելի արտահայտված են այդ ազդեցությունները: Գերտաքացման նկատմամբ առավել զգայուն են տեսողության, ուղեղի, երիկամների, լեղապարկի և միզապարկի օրգանները։

Թույլ էլեկտրամագնիսական դաշտերի ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմների վրա…

Թույլ էլեկտրամագնիսական դաշտերը ջերմային ազդեցության շեմից պակաս ինտենսիվությամբ նույնպես ազդում են կենդանի հյուսվածքի փոփոխությունների վրա:

Բջջային հեռախոսի, համակարգչի և այլ ժամանակակից ռադիոէլեկտրոնային միջոցների ազդեցությունը տարբեր օրգանիզմների վրա՝ ինչպես աշխատող, այնպես էլ անջատված վիճակում գնահատելու նպատակով կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքները հիասթափեցնող են եղել և ցույց են տվել դրանց ծայրահեղ բացասական ազդեցությունը պետության վրա։ կենսաբանական օբյեկտների, որոնք դրսևորվել են.

• միկրոօրգանիզմների շարժիչային ակտիվության և գոյատևման նվազեցման մեջ.
• միկրոօրգանիզմների մահացության բարձրացման մեջ.
• հյուսվածքների վերածննդի վատթարացում;
• սաղմնային և թրթուրների զարգացման խախտում.
• կենսաքիմիական ռեակցիաների, նյութափոխանակության խանգարումների նվազեցման մեջ.
• մարմնի բոլոր կենսական համակարգերում էներգետիկ ներուժի նվազեցման մեջ:

Տարբերակ 1

I. Դադարի վիճակում գտնվող լիցքավորված մարմնի շուրջը գույություն ունի…

Պատ.՝ 3. էլեկտրական և մագնիսական դաշտեր

II. Ուղիղ հոսանքի մագնիսական դաշտում ինչպե՞ս է դասավորվում երկաթի խարտվածքը.

Պատ.՝ 2. հաղորդչի երկայնքով՝ ուղիղ գծերով

III. Դադարի վիճակում գտնվող լիցքավորված մարմնի շուրջը գույություն ունի…

Պատ.՝ 2. նիկել

IV. Դադարի վիճակում գտնվող լիցքավորված մարմնի շուրջը գույություն ունի…

Պատ.՝ 2. հարավային

V. Պողպատե մագնիսը մեջտեղից կտրում ենք՝ այն բաժանելով երկու կտորների: Կտրվածքի Ա և Բ ծայրերը օժտված կլինե՞ն մագնիսական հատկություններով:

Պատ.՝ 2. Ա ծայրը կլինի մագնիսի հյուսիսային բևեռը, իսկ Բ-ն՝ հարավային

VI. Երկու մագնիսների նույնանուն բևեռներին մոտեցվում են գնդասեղներ: Ինչպե՞ս կդասավորվեն գնդասեղները, եթե նրանց բաց թողնենք:

Պատ.՝ 3. գնդասեղները իրար կվանեն

VII. Ինչպե՞ս են ուղղված մագնիսական գծերը պայտաձև մագնիսի բևեռների միջև (մագնիսական սլաքի սև ծայրը նրա հյուսիսային բևեռն է)

Պատ.՝ 2. Բ-ից Ա

VIII. Նկար 95-ում պատկերված է երկու բևեռների միջև մագնիսական դաշտի ուժագծերի տեսքը: Այդ դաշտը ստեղծվել է նուրյնանու՞ն, թե՝ տարանուն բևեռների միջև

Պատ.՝ 2. տարանուն

IX. Մագնիսների ո՞ր բևեռներն են պատկերված նկար 96-ում

Պատ.՝ 2. Ա-ն հարավային, Բ-ն հյուսիսային

X. Հյուսիսային մագնիսական բևեռը դասավորված է աշխարհագրական …. բևեռի մոտ, իսկ հարավայինը՝ … մոտ

Պատ.՝ 1. հարավային … հյուսիսայինի

Երկիրը ընդհանրապես իրենից ներկայացնում է հսկայական գնդաձև մագնիս: Երկրի մագնիսական դաշտը ներերկրային ծագում ունի։ Երկրի միջուկը հեղուկ է և պատրաստված է երկաթից; Նրանում պտտվում են շրջանաձև հոսանքներ, որոնք առաջացնում են երկրի մագնիսական դաշտը. հոսանքների շուրջ միշտ մագնիսական դաշտ կա։ Այն սիմետրիկ չէ։

Երկրի մագնիսական և աշխարհագրական բևեռները չեն համընկնում միմյանց հետ։ Հարավային մագնիսական S բևեռը գտնվում է աշխարհագրական հյուսիսային բևեռի մոտ՝ Վիկտորիա լճի հյուսիսային ափի մոտ (Կանադա): Հյուսիսային մագնիսական N բևեռը գտնվում է աշխարհագրական հարավային բևեռի մոտ՝ Անտարկտիդայի ափին: Երկրի մագնիսական բևեռները շարժվում են:

Երկրի մագնիսական դաշտը հաստատուն չի մնում, այն ժամանակի ընթացքում դանդաղ փոփոխություններ է ապրում (այսպես կոչված՝ աշխարհիկ տատանումներ)։ Բացի այդ, բավականաչափ երկար ընդմիջումներից հետո կարող են տեղի ունենալ մագնիսական բևեռների դիրքի փոփոխություններ դեպի հակառակը (ինվերսիաներ): Վերջին 30 միլիոն տարվա ընթացքում հակադարձումների միջև միջին ժամանակը կազմել է 150,000 տարի:

Բայց հատկապես մեծ փոփոխություններ կարող են տեղի ունենալ Երկրի մագնիսոլորտում: Երկրին մոտ տարածության այս շրջանը, որտեղ կենտրոնացած է Երկրի մագնիսական դաշտը, տարածվում է Արեգակի ուղղությամբ 70–80 հազար կմ հեռավորության վրա, իսկ հակառակ ուղղությամբ՝ միլիոնավոր կիլոմետրեր։ Երկրի մագնիտոսֆերան ներխուժում են բազմաթիվ լիցքավորված մասնիկներ, որոնք արևային քամու մաս են կազմում (արևային ծագման պլազմայի հոսք):

Արեգակնային քամու մասնիկները, հիմնականում պրոտոններն ու էլեկտրոնները, գրավվում են Երկրի մագնիսական դաշտի կողմից և տարվում ուժի գծերով պարուրաձև հետագծերով:

Արեգակնային ակտիվության բարձրացման ժամանակ արևային քամու ուժգնությունը մեծանում է։ Միևնույն ժամանակ արևային քամու մասնիկները իոնացնում են մթնոլորտի վերին շերտերը հյուսիսային լայնություններում (որտեղ կենտրոնացած են մագնիսական դաշտի գծերը) և առաջացնում այնտեղ փայլեր՝ բևեռափայլեր։

Երկրի մագնիսական դաշտում հազվադեպ օդում թթվածնի ատոմները և ազոտի մոլեկուլները սովորաբար փայլում են այսպես: Երկրի մագնիսական դաշտը պաշտպանում է իր բնակիչներին արևային քամուց:

Մագնիսական փոթորիկները Երկրի մագնիսական դաշտի զգալի փոփոխություններն են ուժեղացված արևային քամու ազդեցության տակ, Արեգակի վրա բռնկումների և դրանց ուղեկցող լիցքավորված մասնիկների հոսքերի հետևանքով:

Մագնիսական փոթորիկները սովորաբար տևում են 6-ից 12 ժամ, այնուհետև երկրի դաշտի բնութագրերը կրկին վերադառնում են իրենց նորմալ արժեքներին: Բայց այդքան կարճ ժամանակում մագնիսական փոթորիկը ուժեղ ազդեցություն է թողնում ռադիոկապի, հեռահաղորդակցության գծերի, մարդկանց և այլնի վրա։

Մարդկությունը վաղուց սկսել է օգտագործել Երկրի մագնիսական դաշտը։ Արդեն XVII–XVIII դդ. սկզբին։ կողմնացույցը (մագնիսական ասեղ) լայնորեն կիրառվում է նավիգացիայի մեջ։

Երկրի ո՞ր վայրում բացարձակապես անհնար է վստահել մագնիսական ասեղին, քանի որ նրա հյուսիսային ծայրը ուղղված է դեպի հարավ, իսկ հարավային ծայրը դեպի հյուսիս: Տեղադրելով կողմնացույցը հյուսիսային մագնիսական և հյուսիսային աշխարհագրական բևեռների միջև (մագնիսականին ավելի մոտ), կտեսնենք, որ սլաքի հյուսիսային ծայրն ուղղված է դեպի առաջինը, այսինքն՝ հարավը, իսկ հարավը՝ հակառակ ուղղությամբ, այսինքն՝ հյուսիս։

Երկրի մագնիսական դաշտը ծառայում է բազմաթիվ կենդանի օրգանիզմների տիեզերքում կողմնորոշվելու համար։ Որոշ ծովային բակտերիաներ գտնվում են հատակի տիղմում Երկրի մագնիսական դաշտի գծերի նկատմամբ որոշակի անկյան տակ, ինչը բացատրվում է դրանցում մանր ֆերոմագնիսական մասնիկների առկայությամբ։ Ճանճերը և այլ միջատները գերադասելիորեն վայրէջք են կատարում Երկրի մագնիսական դաշտի մագնիսական գծերի վրայով կամ երկայնքով: Օրինակ, տերմիտները կանգնում են այնպես, որ պարզվում է, որ դրանք մի ուղղությամբ գլուխներ են՝ որոշ խմբերում՝ զուգահեռ, մյուսում՝ մագնիսական դաշտի գծերին ուղղահայաց։

Երկրի մագնիսական դաշտը նաև ծառայում է որպես չվող թռչունների հղման կետ։ Գիտնականները վերջերս իմացել են, որ թռչունները աչքերի շրջանում ունեն փոքրիկ մագնիսական «կողմնացույց»՝ հյուսվածքային մի փոքրիկ դաշտ, որում տեղակայված են մագնիտետի բյուրեղները, որոնք մագնիսական դաշտում մագնիսանալու հատկություն ունեն։ Բուսաբանները հաստատել են բույսերի զգայունությունը մագնիսական դաշտերի նկատմամբ։ Պարզվում է, որ ուժեղ մագնիսական դաշտն ազդում է բույսերի աճի վրա։

Բացի մեր արեգակնային համակարգում գտնվող մեր մոլորակից, Յուպիտերը, Սատուրնը, Մարսը, Մերկուրին ունեն մագնիսական դաշտ:

1.Փորձի ընթացքում միմյանց վանող երկու՝ A և B մագնիսներից B-ի բևեռները հայտնի են:

Նկարներից որու՞մ է ճիշտ պատկերված A մագնիսի բևեռները:

Պատ.՝ ա

2. Նկարի հարթությանն ուղղահայաց պտտման առանցք ունեցող մագնիսական սլաքին մոտեցրին հաստատուն մագնիս:

Ինչպե՞ս կպահի իրեն մագնիսական սլաքը:

Պատասխան՝

• կպտտվի 90°-ով ժամսլաքին հակառակ
• կպտտվի 180°-ով
• կպտտվի 90°-ով ժամսլաքի ուղղությամբ
• կմնա նույն դիրքում

3. Հաշվի առնելով նկարում պատկերված մագնիսի փոխազդեցության ուժերի ուղղությունները, որոշե՛ք նրանց բևեռները:

Պատասխան՝

• 1−S, 2−N, 3−N
• 1−N, 2−S, 3−N
• 1−N, 2−N, 3−S

4. Ի՞նչպես են ուղղված մագնիսական գծերը նկարում պատկերված երկու միատեսակ, փոխուղղահայաց, մագնիսներից հավասարապես հեռացված M կետում:

Նշել ճիշտ ուղղությունը ցույց տվող թիվը:

Պատ.՝ 5, 7

5. Երկաթե խարտուքի և երկու հաստատուն մագնիսների միջոցով ստացվել է հետևյալ պատկերը:

Որոշեք անհայտ մագնիսական բևեռը:

Պատասխան՝

• N
• S

6. Զսպանակավոր կշեռքից կախված արծաթե չորսուն մոտեցրեցին սեղանի վրա դրված հաստատուն մագնիսին, ինչպես պատկերված է նկարում:

Նշված 1, 2, 3 դիրքերից, որոնցում կշեռքի ցուցմունքը կլինի առավելագույնը:

Պատասխան՝

• այդպիսի դիրք չկա
• 3 դիրքում
• 1 դիրքում
• 2 դիրքում

7. Ձողաձև մագնիսը պահում է թուջե մի քանի գլաններ:

Ո՞ր բևեռով պետք է մոտեցնել երկրորդ մագնիսը այդ գլանները իրարից պոկելու համար:

Պատասխան՝

• S
• N

Ի՞նչ է էլեկտրական լիցքը

Շփման հետևանքով մարմիննեը ձեռք են բերում նոր հատկություն՝ բացի տիեզերական ձգողության ուժից այլ ուժով փոխազդելու հատկություն։ Այդ հատկությունը բնութագրում են մի ֆիզիկական մեծությամբ, որն անվանում են լիցք։

Քանի՞ տեսակի են էլեկտրական լիցքերը և ինչպես են միմյանց հետ փոխազդում

Լիցքերը լինում են երկու տեսակի՝ դրական (+) և բացասական (-):

Նույն նշանի լիցքեր ունեցող մարմինները վանում են իրար, իսկ հակառակ նշանի լիցքեր ունեցող մարմինները ձգում են միմյանց:

Ձևակերպել ատոմի կառուցվածքը

Ատոմի կենտրոնում դրական լիցքավորված միջուկն է։ Միջուկից՝ նրա չափերից շատ ավելի մեծ հեռավորությամբ պտտվում են էլեկտրոնները։ Միջուկում կան նաև դրականապես լիցքավորված լիցքեր։ Դրանց անվանել են պրոտոններ։ Պարունակվում են նաև չեզոք մարմիններ, որոնք կոչվում են նեյտրոններ։

Ի՞նչ է էլեկտրական դաշտը

Էլեկտրական դաշտը մատերիայի հատուկ տեսակ է, որը գոյություն ունի ցանկացած լիցքավորված մարմնի շուրջ:

Ի՞նչ է էլեկտրական հոսանքը

Էլեկտրական հոսանք են անվանում լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված (կարգավորված) շարժումը:

Ո՞ր մեծությունն են անվանում հոսանքի ուժ

Էլեկտրական հոսանքը քանակապես բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է հոսանքի ուժ: Հոսանքի ուժը ցույց է տալիս հողորդիչի լայնական հատույթով մեկ վայրկյանի ընթացքում անցնող լիցքի քանակը:

Ո՞ր մեծությունն են անվանում էլեկտրական լարում

Լարումը սկալյար ֆիզիկական մեծություն է, որը հավասար է դաշտի կատարած աշխատանքի  հարաբերությանը հաղորդչով տեղափոխված լիցքի քանակին ՝ U = A/q

Ո՞ր մեծությունն են անվանում էլեկտրական դիմադրություն

Էլեկտրական հոսանքի նկատմամբ հաղորդչի հակազդեցությունը բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է հաղորդչի էլեկտրական դիմադրություն և նշանակվում  R տառով:

Ձևակերպել Օհմի օրենքը

Հոսանքի ուժը շղթայի տեղամասում հավասար է այդ տեղամասի լարման և նրա դիմադրության հարաբերությանը:

Ձևակերպել Ջոուլ — Լենցի օրենքը

Հոսանքակիր հաղորդչում անջատված ջերմաքանակը հավասար է հոսանքի ուժի քառակուսու, հաղորդչի դիմադրության և նրանով հոսանքի անցման ժամանակի արտադրյալին: