էլեկտրականություն և մագնիսականություն: Ի՞նչն է ավելի արդյունավետ, մագնիսը թե՞ էլեկտրամագնիսը:
Էլեկտրականություն
Էլեկտրականությունը մեր տրամադրության տակ գտնվող էներգիայի ամենաօգտակար տեսակներից է: Էլեկտրականությամբ են աշխատում գրպանի լապտերները, հեռուստացույցները, սառնարանները, լվացքի մեքենաները, էլեկտրաքարշները և շատ սարքեր ու սարքավորումներ: Էլեկտրականությունը ստացվում է ինչպես մեր ձեռքին գտնվող փոքրիկ մարտկոցներից, այնպես էլ մեզանից հեռու գտնվող հսկա գեներատորներից:
Հազարամյակներ շարունակ մարդիկ ականատես են եղել բնության ահեղ երևույթին՝ կայծակի շլացուցիչ բռնկմանը, և միայն մեզանից շուրջ 100 տարի առաջ նրանք սովորեցին օգտագործել բնության այդ ուժը:
Բնության մեջ կան լիցքավորված մանրագույն մասնիկներ: Դրանց մի մասն ունի դրական, մյուսը՝ բացասական լիցք: Բացասական լիցքով ամենափոքր մասնիկները կոչվում են էլեկտրոններ: Դրանք կարող են ուղղորդված շարժվել մետաղե հաղորդիչների ներսում: Հենց այդ լիցքավորված մասնիկների կանոնավոր հոսքը մի ուղղությամբ՝ էլեկտրական հոսանքն է:
Այն նյութերը, որոնց միջով կարող է էլեկտրական հոսանք անցնել, կոչվում են հաղորդիչներ: Մետաղները, օրինակ՝ պղինձը և ալյումինը, լավ հաղորդիչներ են: Ածխածինը (գրաֆիտ) նույնպես հաղորդիչ է: Նյութերը, որոնք հոսանք չեն հաղորդում, կոչվում են մեկուսիչներ: Վերջիններիս թվին են պատկանում ռետինը և պլաստմասսաները: Էլեկտրական մալուխների հաղորդալարը պատրաստվում է պղնձից և փաթաթվում մեկուսիչով, որպեսզի հոսանքը մի հաղորդալարից չանցնի մյուսին կամ մալուխին ձեռք տվողին:
Մագնիսականություն
Մագնիսականությունը դա մագնիսական փոխազդեցությամբ պայմանավորված երևույթների համախումբ է՝ որոշակի մետաղների և մագնիսների ներգրավման և վանման երեւույթ: Ֆիզիկայում մագնիսականությունը սահմանվում է որպես մագնիսների գրավիչ ուժ, որոնք ունեն դրական և բացասական բևեռ, որը հայտնի է որպես դիպոլ: Այսպիսով, մագնիսական դիպոլի հատկությունը հայտնում է, որ ինչպես բևեռները վանում են, և հակառակ բևեռները ձգվում են: Այդ փոխազդեցությունը մակրոսկոպիկ մասշտաբներով դրսևորվում է էլեկտրական հոսանքների, հոսանքի և մագնիսի, ինչպես նաև մագնիսների միջև: Ավելի ընդհանուր ձևով մագնիսականությունը կարելի է սահմանել իբրև լիցքավորված շարժվող մասնիկների փոխազդեցության հատուկ տեսակ, որն իրագործվում է մագնիսական դաշտի միջոցով:
Մագնիսականությունը լայն կիրառություն է գտել ժամանակակից գիտության և տեխնիկայի բազմազան բնագավառներում: Մեր օրերում նյութի մագնիսական հատկությունների ուսումնասիրման հիման վրա հաջողվել է ստեղծել նոր մագնիսական նյութեր, որոնք օգտագործվում են էլեկտրատեխնիկայում, ռադիոտեխնիկայում և ավտոմատիկայում: Այն նաև կիրառություն ունի պինդ մարմնի ֆիզիկայում, քիմիայում, կենսաբանության և բժշկության մեջ:
Էլեկտրամագնիս և մագնիս
Մշտական մագնիսը այն առարկան է, որը պատրաստված է նյութից, որը մագնիսացված է և ստեղծում է իր կայուն մագնիսական դաշտը: Ինչպես անունն է հուշում, մշտական մագնիսը «մշտական» է: Սա նշանակում է, որ այն միշտ ունի մագնիսական դաշտ և միշտ ցուցադրելու է մագնիսական վարքագիծ:
Էլեկտրամագնիսը պատրաստված է մետաղալարից, որը գործում է որպես մագնիս, երբ դրա միջով էլեկտրական հոսանք է անցնում: Հաճախ էլեկտրամագնիսը փաթաթվում է պողպատի նման ֆերոմագնիսական նյութի միջուկի շուրջ, որն ուժեղացնում է կծիկի արտադրած մագնիսական դաշտը:
Մշտական մագնիսի մագնիսական հատկությունները գոյություն ունեն, երբ մագնիսը (մագնիսացվում է): Էլեկտրամագնիսական մագնիսը ցուցադրում է մագնիսական հատկություններ միայն այն դեպքում, երբ դրա վրա էլեկտրական հոսանք է կիրառվում: Այսպիսով, դուք կարող եք տարբերակել երկուսը: Մագնիսները, որոնք դուք ամրացրել եք ձեր սառնարանում, մշտական մագնիսներ են, մինչդեռ էլեկտրամագնիսները AC շարժիչների հիմքում ընկած սկզբունքն են:
Մշտական մագնիսի ուժը կախված է դրա ստեղծման համար օգտագործվող նյութից: Էլեկտրամագնիսի ուժը կարող է ճշգրտվել էլեկտրական հոսանքի քանակով, որը թույլ է տալիս հոսել դրա մեջ: Արդյունքում, նույն էլեկտրամագնիսը կարող է ճշգրտվել տարբեր ուժի մակարդակների համար:
Եթե մշտական մագնիսը կորցնի իր մագնիսական հատկությունները, ինչպես դա անում է տաքացնելով մինչև (առավելագույն) ջերմաստիճան, ապա այն կվերածվի անօգուտ, և նրա մագնիսական հատկությունները կարող են վերականգնվել միայն վերամագնիսացման միջոցով: Ընդհակառակը, էլեկտրամագնիսը կորցնում է իր մագնիսական ուժը ամեն անգամ, երբ էլեկտրական հոսանքը հանվում է և նորից դառնում մագնիսական, երբ էլեկտրական դաշտը մտնում է:
Մշտական մագնիսի հիմնական առավելությունը էլեկտրամագնիսների նկատմամբ այն է, որ մշտական մագնիսը չի պահանջում էլեկտրական էներգիայի անընդհատ մատակարարում իր մագնիսական դաշտը պահպանելու համար: Այնուամենայնիվ, էլեկտրամագնիսների մագնիսական դաշտը կարող է արագորեն կառավարվել լայն տիրույթում՝ վերահսկելով էլեկտրամագնիսին մատակարարվող էլեկտրական հոսանքի քանակը:
Նանե Խաչատրյան 