Մեսրոպ Մաշտոցը և Հայոց Այբուբենի գյուտը

Մեսրոպ Մաշտոցի պատմական առաքելությունը։ Հայ մշակույթը հայրենիքի և հավատքի պահպանության աղբյուրն է: Հայկական մշակույթը վաղ միջնադարում մեծ վերելք ապրեց՝ գրի և գրականության ստեղծման, գիտության և ազգային-եկեղեցական ճարտարապետության զարգացման պատճառով:
Հայաստանում Աստվածաշունչն ընթերցվում էր ասորերեն և հունարեն, և եկեղեցական արարողությունների ժամանակ ժողովուրդը գրեթե ոչինչ չէր հասկանում:
Մեծ Հայքի պարսկահռոմեական բաժանումը վտանգել էր հայ Արշակունիների թագավորության գոյությունը և անհրաժեշտ էր պաշտպանել ժողովրդի հոգևոր կյանքը: Այդ ժամանակարջանում Մեսրոպ Մաշտոցը ստեղծեց հայ գրերը:

Մեսրոպ Մաշտոցի սկզբնական գործունեությունը։ Մեսրոպ Մաշտոցը ծնվել է 361թ. Տարոն գավառի Հացեկաց գյուղում: Կրթություն ստանալով Տարոնում՝ նա մեկնում է Վաղարշապատ և անցնում զինվորական ծառայություն: Մաշտոցը, փայլուն տիրապետելով հայերենին, հունարենին, ասորերենին, միաժամանակ աշխատում է արքունի դպիրների խմբում: Այնուհետև նա որոշում է նվիրել իրեն հոգևոր կյանքին:
Մաշտոցը Գողթան գավառում զբաղվում է քրիստոնեական քարոզչությամբ: Նա մտածում է Աստվածաշնչի հայերեն գրավոր թարգմանության շուրջ։ Սակայն դրա համար անհրաժեշտ էր հայկական գիր գործածել։ Հնում հայերեն գրեր են գոյություն ունեցել, ինչի մասին վկայում են հայ և օտար հեղինակների մի շարք:

Հայ գրերի գյուտը:

Մեսրոպ Մաշտոցը Գողթան գավառից վերադառնում է Վաղարշապատ։ Հայ գրեր ունենալու իր մտադրության մասին հայտնում է կաթողիկոս Սահակ Պարթևին և Վռամշապուհ արքային և ստանում նրանց հավանությունը։ Վռամշապուհի կարգադրությամբ Մաշտոցը նշանագրեր ստեղծելու նպատակով մի խումբ աշակերտների հետ մեկնում է Ամիդ, Եդեսիա ու Սամոսատ քաղաքներ: Երկար մաքառումներից հետո նրան հաջողվում է Եդեսիայում ավատրտին հասցնել իր գործը և 405թ․ ստեղծել հայոց այբուբենը։
Հայերեն թարգմանված ու գրված առաջին նախադասությունն Աստվածաշնչից էր․ <<Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ>>:

Գրերի գյուտի պատմական նշանակությունը: Հայոց լեզվի համար կատարյալ այբուբենի ստեղծումը Մեսրոպ Մաշտոցի պատմական առաքելությունն էր։
Հազարամյակների պատմություն ունեցող հայոց լեզուն IV-Vդդ. դարձել էր կատարյալ: Ստեղծվեցին հայ մատենագրության ու գիտության բարձրարժեք երկեր:
Մեսրոպ Մաշտոցը նշանագրեր ստեղծեց նաև վրացիների և բուն Աղվանքի ցեղերից գարգարցիների համար։

Դպրոցը և թարգմանչական գործը: Մաշտոցը և Սահակ Պարթև մայրենի լեզվով դպրոցներ հիմնեցին Մեծ Հայքում, Արցախում, Սյունիքում և այլ վայրերում: Պարթևի նամակով Մաշտոցը, Վարդան Մամիկոնյանի հետ ներկալանալով բյուզանդական կայսրին, ստանում է համաձայնություն՝ Արևմտյան Հայաստանում ևս դպրոցներ բացելու վերաբերյալ։
Մաշտոցը հոգևոր իմաստով վերամիավորում է Հայաստանը:

Ոսկեդարյան Գրականությունը

Պատմագրություն: V դարում ստեղծվեց և մեծ վերելք ապրեց հայ պատմագրությունը:
Մովսես Խորենացու <<Հայոց պատմություն>>-ը հայ դասական պատմագրության հիմնասյունն է: Այն ընդգրկում է հայ ժողովրդի պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև 440թ.: Մովսես Խորենացին իր դարաշրջանի հայ պատմիչներից առաջինն էր, ով ամբողջական շարադրեց հայոց պատմությունը, ինչի պատճառով էլ պատմության մեջ ունի Մեծն Քերթող, Պատմահայր անունները:
Խորենացու երկը բաղկացած է երեք գրքից: Առաջին գրքում շարադրված է մինչև Ք.ա. VIդ. հայոց լեծերի հերոսությունների պատմությունը: Երկրորդ գրքում մեր նախնիների միջին պատմության շարադրանքն՝ Ք.ա. VIդ. վերջին քառորդից մինչև IVդ. առաջին քառորդն ընդգրկող պատմությունը: Երրորդ գիրքը կոչվում է <<Մեր հայրենի պատմության ավարտը>>:
Նա նաև գրել է <<Աշխարհալույս>> երկը, որը հետո շարունակել է Անանիա Շիրակացին: Կորյուն վարդապետը նվիրել է <<Վարք Մաշտոցի>> երկը իր ուսուցչի, իսկ Ագաթանգեղոսը <<Հայոց պատմությունը>> Ս. Գրիգորի և Տրդատ Մեծի կյանքին և գործունեությանը: Փավստոս Բուզանդի <<Հայոց պատմությունը>> ընդգրկում է IV դարի սկզբից մինչև 385-387թթ. ընդգրկող հայոց պատմությունը: